Tăng Troponin Huyết Thanh: Nguyên Nhân và Ý Nghĩa
Khi nhập viện vì đau ngực, việc phát hiện troponin huyết thanh tăng cao thường khiến bác sĩ nghĩ ngay đến nhồi máu cơ tim cấp. Tuy nhiên, không phải lúc nào troponin tăng cũng đồng nghĩa với nhồi máu cơ tim. Có rất nhiều nguyên nhân khác có thể dẫn đến tình trạng này. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các nguyên nhân gây tăng troponin huyết thanh, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về sức khỏe tim mạch của mình.
1. Tổng quan về Hội Chứng Mạch Vành Cấp (HCVC) và Nhồi Máu Cơ Tim (NMCT)
Bệnh lý mạch vành: Bệnh lý mạch vành là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh tim mạch chiếm tới 31% tổng số ca tử vong trên toàn thế giới mỗi năm [^1^].
HCVC: Hội chứng mạch vành cấp xảy ra khi các mảng xơ vữa trong lòng động mạch vành bị bong ra, hình thành cục máu đông (huyết khối). Huyết khối này làm giảm lưu lượng máu đến tim hoặc gây tắc nghẽn hoàn toàn, đe dọa tính mạng của người bệnh. HCVC bao gồm đau thắt ngực không ổn định và nhồi máu cơ tim cấp.
Xét nghiệm troponin: Khi cơ tim bị tổn thương, cơ thể sẽ giải phóng troponin - một loại protein tham gia vào quá trình co cơ tim - vào máu. Nồng độ troponin trong máu sẽ tăng lên từ từ sau 4-6 giờ và duy trì ở mức cao trong khoảng vài ngày. Do đó, xét nghiệm troponin được xem là một phương pháp quan trọng để chẩn đoán sớm tổn thương cơ tim, bên cạnh các dấu ấn tim khác như CK-MB.
Thận trọng: Mặc dù xét nghiệm troponin rất hữu ích, nhưng chỉ dựa vào kết quả tăng troponin huyết thanh khi có cơn đau ngực là chưa đủ để đưa ra chẩn đoán xác định. Bác sĩ cần phải kết hợp với các triệu chứng điển hình của nhồi máu cơ tim (đau thắt ngực dữ dội, khó thở, vã mồ hôi…), kết quả điện tâm đồ (ECG) và các xét nghiệm khác để có thể đưa ra kết luận chính xác nhất.
2. Tăng Troponin Huyết Thanh Liên Quan Đến HCVC
Chỉ định xét nghiệm: Xét nghiệm troponin thường được chỉ định cho những bệnh nhân có dấu hiệu nghi ngờ hội chứng mạch vành cấp, đặc biệt là khi xuất hiện cơn đau thắt ngực không ổn định. Bệnh nhân sẽ được thực hiện điện tâm đồ để kiểm tra xem có dấu hiệu nhồi máu cơ tim hay không (có hoặc không có tăng đoạn ST trên điện tâm đồ).
Troponin hsTnT và hsTnI: Hiện nay, các xét nghiệm troponin có độ nhạy cao (hsTnT và hsTnI) đã được sử dụng rộng rãi, giúp các bác sĩ chẩn đoán và phát hiện sớm hội chứng mạch vành cấp, cũng như đưa ra tiên lượng bệnh chính xác hơn. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng các xét nghiệm troponin có độ nhạy cao có thể giúp giảm số lượng bệnh nhân cần phải nhập viện để theo dõi và điều trị [^2^].
Chẩn đoán phân biệt: Tuy nhiên, điều quan trọng là phải tiếp tục chẩn đoán phân biệt để loại trừ các nguyên nhân khác gây tăng troponin huyết thanh, không liên quan đến hội chứng mạch vành cấp hoặc không do tim.
3. Tăng Troponin Huyết Thanh Liên Quan Đến Bệnh Lý Tim Mạch (ngoại trừ HCVC)
Suy tim: Ở những bệnh nhân suy tim, troponin huyết thanh có thể tăng vừa phải, ngay cả khi họ không có cơn đau ngực điển hình mà chỉ cảm thấy khó thở. Cơ chế gây tăng troponin trong suy tim vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Một số nghiên cứu cho rằng có thể là do tế bào cơ tim bị tổn thương, dẫn đến thoái giáng các protein. Ngoài ra, nhiều yếu tố khác như hormone, thần kinh, cytokines… cũng có thể tham gia vào quá trình thúc đẩy tế bào cơ tim chết đi, từ đó giải phóng và làm tăng troponin huyết thanh.
Thuyên tắc phổi do huyết khối: Thuyên tắc phổi do huyết khối là một tình trạng nguy hiểm, có thể gây tụt huyết áp và sốc, thậm chí tử vong. Khi bệnh nhân bị khó thở hoặc đau ngực cấp tính, họ sẽ được nhập viện và chỉ định xét nghiệm troponin. Cơ chế tăng troponin huyết thanh ở bệnh nhân thuyên tắc phổi được cho là do kháng lực mạch máu phổi tăng đột ngột, làm thất phải căng giãn. Siêu âm tim có thể cho thấy chức năng thất phải bị rối loạn, đây là một yếu tố tiên lượng tử vong quan trọng ở những bệnh nhân này.
Bóc tách động mạch chủ: Tăng troponin huyết thanh (đặc biệt là troponin I) có thể xuất hiện ở bệnh nhân bị bóc tách động mạch chủ cấp tính type A, một tình trạng cấp cứu nguy hiểm cần được can thiệp phẫu thuật kịp thời.
Rối loạn nhịp tim: Nhịp tim quá nhanh hoặc quá chậm cũng có thể làm tăng nồng độ troponin trong huyết thanh, ngay cả khi không có hội chứng mạch vành cấp. Điều này có thể do tình trạng thiếu máu cục bộ cơ tim thoáng qua hoặc do stress trên tế bào cơ tim.
Viêm màng ngoài tim: Bệnh nhân viêm màng ngoài tim có thể bị đau ngực và khi nhập viện, điện tâm đồ có thể cho thấy hình ảnh nhồi máu cơ tim có tăng sóng ST. Tuy nhiên, xét nghiệm troponin thường chỉ tăng ở mức độ vừa phải. Cơ chế làm tăng troponin được cho là do tình trạng viêm lan đến lớp cơ tim ở màng ngoài tim.
Viêm cơ tim: Trong viêm cơ tim, tế bào cơ tim bị hoại tử, dẫn đến tăng troponin huyết thanh. Mức độ tăng troponin có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ lan tỏa của viêm cơ tim. Sự khác biệt về đặc điểm tăng troponin huyết thanh giữa viêm cơ tim, tổn thương cơ tim tối thiểu và nhồi máu cơ tim có thể giúp phân biệt các tình trạng này. Trong viêm cơ tim nhẹ, troponin thường tăng nhẹ và kéo dài từ 1 đến vài tuần, ít thay đổi. Trong tổn thương cơ tim tối thiểu, troponin cũng tăng nhẹ nhưng trở về bình thường nhanh chóng (khoảng sau 2 ngày). Trong khi đó, trong nhồi máu cơ tim, troponin tăng rất nhanh và sau đó giảm dần từ từ, trở về bình thường sau 1-2 tuần.
Viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn: Tăng troponin huyết thanh ở bệnh nhân viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn là một dấu hiệu tiên lượng xấu, cho thấy nguy cơ tử vong cao.
Bệnh cơ tim Takotsubo: Bệnh cơ tim Takotsubo, còn gọi là hội chứng trái tim tan vỡ, thường xảy ra ở phụ nữ sau khi trải qua những căng thẳng cảm xúc hoặc sinh lý mạnh. Troponin huyết thanh có thể tăng từ nhẹ đến trung bình trong khoảng 24 giờ.
Đốt điện tim: Ở những bệnh nhân thực hiện đốt điện tim để điều trị rối loạn nhịp tim và có đáp ứng tốt với thủ thuật này, nồng độ troponin thường tăng cao hơn so với những bệnh nhân không đáp ứng.
Tim nhiễm khuẩn: Tình trạng tim nhiễm khuẩn có thể xảy ra ở bệnh nhân bị chấn thương ngực kín. Tăng troponin huyết thanh thường đi kèm với thay đổi trên điện tâm đồ trong ít nhất 24 giờ.
Sốc nhiễm trùng: Ở bệnh nhân bị nhiễm trùng nặng và có dấu hiệu sốc nhiễm trùng, troponin có thể tăng cao. Nguyên nhân có thể là do tế bào cơ tim bị nhiễm độc bởi các hóa chất trung gian lưu thông trong hệ tuần hoàn, hoặc do cơ tim bị thiếu máu cục bộ do nhiễm trùng gây rối loạn chức năng vi tuần hoàn, hoặc do tác động trực tiếp của độc tố vi trùng.
4. Tăng Troponin Huyết Thanh Không Liên Quan Đến Tim Mạch
Sốc, hạ huyết áp: Tình trạng tụt huyết áp làm giảm áp lực tưới máu cho cơ tim, có thể dẫn đến tổn thương và giải phóng troponin.
Bệnh thận (tiến triển hoặc giai đoạn cuối): Ở bệnh nhân có bệnh thận đang tiến triển hoặc đã ở giai đoạn cuối, có thể xuất hiện kèm theo tắc nghẽn tim mạch lan tỏa và phì đại thất trái, dẫn đến tăng troponin.
Đột quỵ, xuất huyết não: Tăng troponin huyết thanh có thể được ghi nhận ở bệnh nhân bị đột quỵ hoặc xuất huyết não do sự mất cân bằng của hệ thần kinh tự động. Sau đột quỵ, bệnh nhân có thể gặp các biến chứng về chấn thương cơ tim hoặc bệnh mạch vành.
Gắng sức: Sau khi tập luyện hoặc vận động gắng sức, cơ thể có thể giải phóng troponin vào máu.
Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc cường giao cảm như acetaminophen, thuốc chống trầm cảm, benzodiazepines, opioids và các thuốc giống giao cảm có thể làm tăng troponin huyết thanh (troponin I).
Nhiễm khuẩn huyết: Cơ chế giải phóng troponin ở bệnh nhân bị nhiễm khuẩn huyết hoặc rối loạn hệ thống có thể là do suy nhược cơ tim, tăng nhu cầu oxy hoặc giảm cung cấp oxy cho tim, hoặc do thiếu máu cơ tim cục bộ.
Hóa trị liệu: Một số loại thuốc được sử dụng trong hóa trị liệu ở liều cao, như anthracycline, chlormethine, mitomycin và trastuzumab, có thể gây nhiễm độc tim do sản xuất các gốc oxy tự do, làm rối loạn chuyển hóa, quá tải canxi nội bào, tăng peroxy hóa lipid và dẫn đến tăng troponin huyết thanh. Nếu bệnh nhân không tăng troponin sau khi sử dụng thuốc hóa trị liệu liều cao, có thể kết luận rằng bệnh nhân không bị tổn thương tim hoặc chỉ bị rối loạn chức năng thất trái tạm thời.
Bỏng: Bỏng cấp tính trên 15% diện tích bề mặt cơ thể có thể làm tăng troponin và làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch cũng như tỷ lệ tử vong.
Kết luận: Chẩn đoán phân biệt các nguyên nhân gây tăng troponin huyết thanh, dù là do nhồi máu cơ tim, liên quan đến bệnh tim mạch hay không, đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị nhồi máu cơ tim kịp thời và hiệu quả, đồng thời giúp phát hiện và xử trí các bệnh lý tiềm ẩn khác.
Tài liệu tham khảo:
[^1^]: World Health Organization. (2021). Cardiovascular diseases (CVDs). Truy cập từ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds) [^2^]: Reichlin, T., et al. (2012). Early diagnosis of myocardial infarction with sensitive cardiac troponin assays. The New England Journal of Medicine, 366(22), 2058-2067.