Mục lục
- Tại sao người cao tuổi nên tự theo dõi sức khỏe tim mạch tại nhà?
- Chuẩn bị trước khi kiểm tra
- Hướng dẫn đo huyết áp tại nhà đúng cách
- Kiểm tra mạch và nhịp tim bằng tay
- Sử dụng máy đo SpO2 (nồng độ oxy trong máu)
- Quan sát dấu hiệu bên ngoài: phù, khó thở, mệt bất thường
- Ghi chép, lưu trữ kết quả và khi nào cần chia sẻ cho bác sĩ
- Khi nào cần tới cơ sở y tế ngay lập tức?
- Lưu ý về thuốc và lối sống cho sức khỏe tim mạch
- Kết luận và lời khuyên cuối cùng
Tại sao người cao tuổi nên tự theo dõi sức khỏe tim mạch tại nhà?
Người cao tuổi có nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch như tăng huyết áp, suy tim, rối loạn nhịp, xơ vữa động mạch. Việc theo dõi tại nhà giúp phát hiện sớm thay đổi bất thường, giảm cần thiết phải đi lại nhiều lần, và hỗ trợ bác sĩ đánh giá diễn tiến bệnh. Các tổ chức y tế như WHO và nhiều hiệp hội tim mạch khuyến khích kiểm tra tim mạch tại nhà và theo dõi triệu chứng thường xuyên — đặc biệt ở người lớn tuổi và những người đã có bệnh nền.
Chuẩn bị trước khi kiểm tra
- Chọn không gian yên tĩnh, nhiệt độ thoải mái, ngồi nghỉ ít nhất 5 phút trước khi đo huyết áp.
- Mang theo danh sách thuốc, tiền sử bệnh, và sổ ghi chép (hoặc ứng dụng điện thoại) để lưu kết quả.
- Dùng thiết bị đo đã được kiểm định, pin đủ và băng quấn phù hợp với vòng bắp tay (cỡ băng quấn lớn/nhỏ tùy kích thước). Trong gia đình, nên chọn máy đo huyết áp tự động chuyên dùng cho bắp tay thay vì đo cổ tay để độ chính xác tốt hơn.
- Rửa tay sạch, tháo kính hoặc áo bó sát tay; tránh uống cà phê, hút thuốc hoặc tập thể dục mạnh trước khi đo.
Hướng dẫn đo huyết áp tại nhà đúng cách
- Ngồi thẳng lưng trên ghế, chân chạm sàn, đặt tay lên bàn sao cho tâm mạch (một vị trí ngang tim) nằm ngang với băng quấn.
- Quấn máy đo quanh bắp tay, chừa khoảng 2 cm so với nếp khuỷu tay.
- Bật máy, nghỉ yên và thở đều. Đọc kết quả sau khi máy báo hoàn tất.
- Ghi lại chỉ số huyết áp tâm thu (số lớn), huyết áp tâm trương (số nhỏ) và nhịp tim.
- Nên đo 2 lần mỗi lần kiểm tra, cách nhau 1-2 phút, và ghi mức trung bình.
- Thời điểm đo tốt nhất: sáng sau khi ngủ dậy (trước khi uống thuốc) và buổi tối trước khi đi ngủ. Ghi thời gian đo.
Lưu ý: Máy huyết áp có thể cho sai số nếu băng quấn không đúng kích thước, bệnh nhân nói chuyện hoặc di chuyển khi đo. Nếu kết quả bất thường, chụp ảnh số liệu và lưu lại để bác sĩ đối chiếu.
Kiểm tra mạch và nhịp tim bằng tay
- Vị trí phổ biến là mạch quay (ở cổ tay, phía ngón cái). Dùng hai đầu ngón tay (không dùng ngón tay cái) đặt nhẹ vào vị trí mạch.
- Đếm số nhịp trong 60 giây hoặc đếm 30 giây rồi nhân 2. Lưu ý ghi lại nhịp tim (ví dụ 72 lần/phút).
- Quan sát tính đều/không đều: nhịp đều, đều nhưng nhanh/chậm, hay có ngắt quãng (cảm giác “bỏ nhịp” hoặc nhịp thừa). Nếu thấy nhịp không đều nhiều lần, cần báo bác sĩ.
Một số người cao tuổi có thể sử dụng thiết bị ECG cá nhân (như các máy ghi điện tâm đồ một kênh) để ghi lại đoạn ngắn nếu nghi ngờ loạn nhịp — nhưng nên dùng theo hướng dẫn của bác sĩ vì kết quả cần giải thích chuyên môn.
Sử dụng máy đo SpO2 (nồng độ oxy trong máu)
- Máy đo SpO2 (pulse oximeter) kẹp vào đầu ngón tay, cho biết % oxy bão hòa hemoglobin.
- Cách dùng: lau tay sạch, tránh lạnh tay, đặt máy vào đầu ngón tay và giữ yên trong vài giây đến khi máy ổn định.
- Giá trị thường thấy: 95–100% được xem là bình thường ở người khỏe mạnh. 92% trở xuống có thể cần chú ý và hỏi ý kiến bác sĩ, nhất là nếu kèm khó thở. Tuy nhiên, người có bệnh phổi mạn tính có thể có giới hạn thấp hơn theo chỉ định bác sĩ.
- Không để SpO2 là công cụ chẩn đoán độc lập — nó là công cụ hỗ trợ. Nếu giá trị thấp kèm theo mệt, tím tái, khó thở thì cần đánh giá y tế ngay.
Quan sát dấu hiệu bên ngoài: phù, khó thở, mệt bất thường
Hàng ngày người thân nên chú ý các biểu hiện:
- Phù hai chân (sưng, ấn lõm) tăng dần — có thể là dấu hiệu của suy tim.
- Khó thở khi nằm, ho về đêm, mệt sớm khi gắng sức — cần báo bác sĩ.
- Giảm cân nhanh hoặc tăng cân nhanh (do giữ nước) trong vài ngày — ghi vào sổ cân.
- Đau ngực, vã mồ hôi lạnh, hoa mắt, ngất — là các triệu chứng báo động.
Quan sát cách người cao tuổi đi lại, nói chuyện, khả năng tự sinh hoạt — thay đổi rõ rệt so với bình thường cũng là dấu hiệu cần đánh giá.
Ghi chép, lưu trữ kết quả và khi nào cần chia sẻ cho bác sĩ
- Duy trì sổ theo dõi: ngày giờ, huyết áp (2 số), nhịp tim, SpO2, cân nặng và triệu chứng kèm theo (ví dụ: chóng mặt, khó thở, đau ngực).
- Ảnh chụp màn hình máy đo hoặc hình chụp sổ tay giúp bác sĩ theo dõi từ xa.
- Mang sổ này khi khám: bác sĩ sẽ sử dụng dữ liệu để điều chỉnh thuốc hoặc hướng dẫn thêm.
Định kỳ: nếu người cao tuổi có bệnh tim mạch đã được chẩn đoán, nên hẹn khám theo lịch bác sĩ (thường 3–6 tháng tùy tình trạng) hoặc khám sớm khi có thay đổi bất thường.
Khi nào cần tới cơ sở y tế ngay lập tức?
Hãy gọi cấp cứu hoặc đưa tới cơ sở y tế gần nhất nếu xuất hiện một trong các dấu hiệu sau:
- Đau ngực nặng, bóp nghẹt, lan lên vai, cánh tay hoặc hàm.
- Khó thở nghiêm trọng, không thể nói được câu hoàn chỉnh do hụt hơi.
- Ngất, mất ý thức, yếu nửa người hoặc nói ngọng đột ngột.
- Nhịp tim rất nhanh, rất chậm hoặc rối loạn nhịp kèm chóng mặt, choáng.
Trong những tình huống này, mỗi phút đều quan trọng — đừng chần chừ.
Lưu ý về thuốc và lối sống cho sức khỏe tim mạch
- Uống thuốc đúng giờ, đúng liều theo chỉ định; nếu quên, hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ để biết cách xử trí.
- Kiểm tra tương tác thuốc nếu người bệnh dùng nhiều loại.
- Duy trì chế độ ăn giảm muối, giàu rau củ quả, kiểm soát cân nặng và lượng đường máu nếu có tiểu đường.
- Vận động nhẹ nhàng phù hợp sức khỏe (đi bộ, tập thở), tránh tập quá gắng sức khi chưa được bác sĩ đồng ý.
- Ngưng hút thuốc, hạn chế rượu bia.
Những thay đổi nhỏ trong lối sống có thể giảm nguy cơ nhập viện và cải thiện chất lượng sống. Việc chăm sóc tim mạch người cao tuổi cần kết hợp giữa theo dõi tại nhà và khám chuyên khoa định kỳ.
Kết luận và lời khuyên cuối cùng
Theo dõi sức khỏe tim mạch tại nhà là một bước quan trọng giúp phát hiện sớm vấn đề ở người cao tuổi. Với vài thiết bị đơn giản (máy đo huyết áp chuẩn, máy đo SpO2, sổ ghi chép) và thói quen kiểm tra đều đặn, gia đình có thể chủ động hơn trong theo dõi sức khỏe tim người già. Tuy nhiên, việc theo dõi không thay thế khám chuyên khoa định kỳ.
Nếu bạn hoặc người thân có kết quả bất thường, triệu chứng nghiêm trọng hoặc cần hướng dẫn chi tiết hơn về cách đo và quản lý thuốc, hãy liên hệ bác sĩ chuyên khoa tim mạch để được tư vấn.
CTA: BS Phạm Xuân Hậu là chuyên khoa tim mạch và tim mạch can thiệp. Phòng khám Tim mạch Siêu âm OCA, địa chỉ 336a Phan Văn Trị, Bình Lợi Trung, TPHCM. Tel 0938237460. Đừng ngại gọi để đặt lịch khám hoặc hỏi tư vấn khi cần.
Nguồn tham khảo: Hướng dẫn chung của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) và các tài liệu phổ biến y tế (WebMD). Bài viết mang tính chất thông tin giáo dục, không thay thế lời khuyên y tế cá nhân. Luôn hỏi ý kiến bác sĩ trước khi thay đổi điều trị.