Ung thư và Tim mạch: Bảo vệ trái tim trong quá trình điều trị
Mở đầu
Nhờ những tiến bộ vượt bậc trong điều trị ung thư, chúng ta đã chứng kiến sự cải thiện đáng kể về tỷ lệ sống sót của bệnh nhân. Tuy nhiên, một nghịch lý đáng buồn là chính những phương pháp điều trị hiệu quả này, với mục tiêu tiêu diệt tế bào ung thư, lại có thể gây ra những tác động tiêu cực đến các cơ quan khác trong cơ thể, đặc biệt là tim.
Độc tính tim là gì?
Định nghĩa
Độc tính tim (cardiotoxicity) là tình trạng tổn thương tim do các tác nhân hóa học gây ra. Các hướng dẫn hiện hành định nghĩa độc tính tim là sự suy giảm chức năng bơm máu của tim và sự phát triển của suy tim. Theo Hội Tim mạch Hoa Kỳ (ACC), độc tính tim có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức, bao gồm rối loạn chức năng thất trái, tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, bệnh mạch vành và viêm cơ tim (acc.org).
Nguyên nhân
Trong quá trình điều trị ung thư, bệnh nhân có thể được sử dụng hóa trị liệu hoặc các loại thuốc khác để kiểm soát bệnh. Một tác dụng phụ không mong muốn là các tế bào bình thường trong và xung quanh tim cũng có thể bị tổn thương.
Các thuốc điều trị ung thư có thể gây độc cho tim:
- Adriamycin (Doxorubicin): Đây là một loại thuốc hóa trị liệu anthracycline mạnh mẽ, được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều loại ung thư. Tuy nhiên, nó cũng nổi tiếng với khả năng gây độc tính tim, đặc biệt là suy tim.
- Herceptin (Trastuzumab): Thuốc này nhắm mục tiêu vào protein HER2, thường được tìm thấy trên bề mặt tế bào ung thư vú. Herceptin có thể gây suy tim, đặc biệt khi dùng kết hợp với các thuốc hóa trị khác.
- Xạ trị: Xạ trị vào vùng ngực có thể gây tổn thương tim, dẫn đến bệnh mạch vành, rối loạn chức năng van tim và suy tim.
Yếu tố làm tăng nguy cơ độc tính tim
Một số yếu tố lối sống cũng có thể làm tăng nguy cơ độc tính tim do thuốc điều trị ung thư. Một nghiên cứu gần đây của Cancer Research UK cho thấy những người hút thuốc lá được điều trị ung thư vú có nguy cơ mắc bệnh tim cao hơn đáng kể so với những người không hút thuốc. Các yếu tố khác bao gồm:
- Tuổi cao
- Tiền sử bệnh tim
- Béo phì
- Huyết áp cao
- Tiểu đường
Sự kết nối quan trọng giữa Ung thư và Tim mạch
Nhận thức ban đầu
Vào những năm 1950, các chuyên gia y tế bắt đầu nhận ra rằng các loại thuốc được sử dụng để điều trị ung thư vú có thể ảnh hưởng đến tim và gây ra những tác động lâu dài. Một số bệnh nhân đã mắc bệnh tim mạch trước khi được chẩn đoán ung thư, điều này có thể hạn chế các lựa chọn điều trị ung thư. Trong khi đó, những bệnh nhân khác lại phát triển các vấn đề về tim trong quá trình điều trị ung thư.
Sự ra đời của Tim mạch Ung thư
Những nỗ lực đã được thực hiện để tổ chức nghiên cứu nhằm tìm hiểu nguyên nhân của hiện tượng này và tìm ra giải pháp giúp đỡ bệnh nhân. Các bác sĩ tim mạch và bác sĩ ung thư bắt đầu hợp tác khi mối liên hệ giữa ung thư và tim mạch được phát hiện. Ngày nay, một cách tiếp cận chính thức hơn đã ra đời, được gọi là Tim mạch Ung thư (Cardio-oncology), tập trung vào việc theo dõi và điều trị độc tính tim ở bệnh nhân ung thư. Chuyên ngành này đã phát triển mạnh mẽ, với các hướng dẫn cụ thể về cách phòng ngừa, phát hiện và điều trị các biến chứng tim mạch liên quan đến điều trị ung thư (acc.org).
Xây dựng kế hoạch chăm sóc tốt hơn
Mục tiêu
Mục tiêu cuối cùng của chuyên ngành Tim mạch Ung thư là không làm gián đoạn hoặc thay đổi kế hoạch điều trị ung thư của bệnh nhân. Việc bảo vệ trái tim không có nghĩa là phải giảm hiệu quả điều trị ung thư.
Nhận biết sớm các triệu chứng
Để đạt được mục tiêu này, nhân viên y tế cần được trang bị các công cụ phù hợp để nhận biết các dấu hiệu và triệu chứng của độc tính tim càng sớm càng tốt. Các triệu chứng có thể bao gồm:
- Mệt mỏi
- Khó thở khi gắng sức
- Khó chịu khi nằm thẳng
- Sưng mắt cá chân
- Đánh trống ngực
- Chóng mặt
Điều trị kịp thời
Nếu phát hiện bằng chứng về độc tính tim, việc điều trị bằng thuốc hoặc thay đổi lối sống nên được bắt đầu càng sớm càng tốt để giảm thiểu nguy cơ tổn thương tim. Thông thường, việc điều trị tương tự như điều trị suy tim do các nguyên nhân khác. Bệnh nhân có thể được kê đơn thuốc để làm loãng máu hoặc thuốc giúp tim hoạt động hiệu quả hơn. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm:
- Thuốc ức chế men chuyển (ACEI)
- Thuốc chẹn beta
- Thuốc lợi tiểu
- Digoxin
Thay đổi lối sống
Bên cạnh việc dùng thuốc, thay đổi lối sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tim mạch cho bệnh nhân ung thư. Các biện pháp này bao gồm:
- Chế độ ăn uống lành mạnh
- Tập thể dục thường xuyên
- Bỏ hút thuốc
- Giảm cân (nếu thừa cân)
- Kiểm soát căng thẳng
Bảy bước đơn giản để có trái tim khỏe mạnh hơn
Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) khuyến cáo tập trung vào bảy yếu tố và hành vi sức khỏe chính, được gọi là "Cuộc sống đơn giản 7", để giúp giữ cho trái tim khỏe mạnh (ahajournals.org):
- Kiểm soát huyết áp: Khi huyết áp của bạn nằm trong phạm vi khỏe mạnh, bạn sẽ giảm căng thẳng cho tim, động mạch và thận, giúp bạn khỏe mạnh lâu hơn.
- Kiểm soát cholesterol: Khi bạn kiểm soát cholesterol, bạn đang tạo cơ hội tốt nhất cho các động mạch của mình không bị tắc nghẽn.
- Giảm lượng đường trong máu: Hầu hết các loại thực phẩm chúng ta ăn đều biến thành glucose (hoặc đường trong máu) mà cơ thể chúng ta sử dụng để tạo năng lượng. Theo thời gian, lượng đường trong máu cao có thể làm hỏng tim, thận, mắt và thần kinh của bạn.
- Tập thể dục: Hoạt động thể chất hàng ngày làm tăng tuổi thọ và cải thiện chất lượng cuộc sống của bạn.
- Ăn uống hợp lý: Một chế độ ăn uống lành mạnh cho tim sẽ giúp bạn cảm thấy khỏe mạnh và sống lâu hơn.
- Giảm cân: Giảm cân giúp giảm gánh nặng cho tim, phổi, mạch máu và xương.
- Ngừng hút thuốc: Những người hút thuốc lá có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn nhiều.
Dựa trên thông tin từ BS Keely Hack