Xơ vữa động mạch là gì?
Bệnh xơ vữa động mạch là tình trạng xuất hiện các mảng xơ vữa tích tụ bên trong thành động mạch. Thời gian dài, các mảng xơ vữa cứng lại làm lòng động mạch bị hẹp, giảm lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng, khi lượng máu bị giảm đáng kể có thể dẫn đến các tổn thương nghiêm trọng như đau tim, nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc thậm chí là tử vong. Mảng xơ vữa được tạo thành từ chất béo, cholesterol, canxi và các chất khác trong máu. Một số bệnh lý là nguy cơ phát triển xơ vữa động mạch như rối loàn chuyển hóa mỡ máu, đái tháo đường, nâng cao huyết áp và bệnh béo phì hoặc do thói quen lười vận động, hút thuốc lá, hay do yếu tố di truyền.
Triệu chứng xơ vữa động mạch
Bệnh xơ vữa động mạch thể nhẹ thường không có triệu chứng nào, bệnh chỉ xuất hiện triệu chứng bên ngoài lúc lòng động mạch bị thu hẹp quá nhiều hoặc bị tắc gây tình trạng lưu lượng máu không đủ sản xuất đến các cơ quan và mô trong cơ thể.
Bệnh xơ vữa động mạch có các triệu chứng tùy thuộc vào vị trí động mạch bị ảnh hưởng do xơ vữa:
- Trường hợp mảng xơ vữa ở động mạch tim hay còn gọi xơ vữa động mạch vành, gây ra cơn đau ngực, thắt ngực.
- Trường hợp mảng xơ vữa ở động mạch cấp máu lên não, gây tê đột ngột hoặc yếu ở tay, nói khó khăn hoặc nói lắp, nhìn mờ hoặc cơ mặt bị liệt, buồn nôn, chóng mặt, có thể diễn tiến thành 1 cơn đột quỵ não hay tai biến mạch máu não.
- Trường hợp mảng xơ vữa động mạch ở động mạch cánh tay và chân gây ra các triệu chứng ở ngoại vi như đau chân khi đi bộ, đi lại khó khăn.
- Trường hợp mảng xơ vữa ở động mạch thận gây ra tăng huyết áp hoặc suy thận.
Nguyên nhân xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch là một bệnh tiến triển chậm và phức tạp, nguyên nhân gây ra xơ vữa động mạch đến nay vẫn chưa được xác định rõ ràng.
Những nguyên nhân đa dạng được xem là nguy cơ làm xơ cứng động mạch bao gồm:
- Cholesterol nâng cao cao trong máu gây tắc nghẽn các động mạch, trở thành 1 mảng xơ cứng làm hạn chế dòng chảy của máu làm quá trình phân phối máu cho tim và các cơ quan khác bị giảm đi hoặc gián đoạn.
- Chất béo có đa dạng trong thực phẩm lúc nạp vào cơ thể cũng có thể dẫn đến hình thành mảng xơ vữa.
- Tuổi cao dẫn đến tim và mạch máu làm việc rộng rãi hơn, động mạch của người to tuổi thường bị suy yếu, các sợi cơ kém đàn hồi dễ hình thành mảng xơ vữa.
Một số yếu tố nguy cơ giúp phát triển xơ vữa động mạch như:
- Bệnh lý: kháng insulin, béo phì, đái tháo đường, viêm khớp, lupus ban đỏ, nhiễm trùng hoặc viêm không rõ nguyên nhân.
- Lối sống: hút thuốc lá, ít vận động, chế độ ăn đa dạng chất béo.
- Yếu tố di truyền.
Điều trị bệnh xơ vữa động mạch
Điều trị xơ vữa động mạch cần phối hợp đổi thay lối sống bây giờ và sự hỗ trợ y tế như: thuốc, phẫu thuật.
Các mẫu thuốc dùng trong điều trị bệnh xơ vữa động mạch bao gồm:
- Thuốc giảm lipid máu (statin, các dẫn xuất của axit fibrat) giảm lượng cholesterol trong máu, giúp thoái triển mảng xơ vữa mạch máu.
- Thuốc chống kết tập tiểu cầu và kháng đông (aspirin) có tác dụng ngăn chặn huyết khối và tắc nghẽn động mạch.
- Thuốc ức chế giao cảm trên receptor beta để hạ huyết áp.
- Thuốc chẹn kênh canxi để làm giảm huyết áp.
- Thuốc lợi tiểu để giúp giảm huyết áp.
- Thuốc ức chế men chuyển giúp cải thiện nội mạc mạch máu.
Nếu triệu chứng của bệnh đặc biệt nghiêm trọng có thể dùng phẫu thuật để điều trị xơ vữa động mạch, các phương pháp phẫu thuật bao gồm:
- Phẫu thuật bắc cầu: dùng 1 tĩnh mạch hoặc động mạch từ các nơi khác trong cơ thể hoặc 1 ống tổng hợp để chuyển dòng chảy của máu loanh quanh động mạch bị tắc hoặc bị hẹp.
- Tiêu sợi huyết: tiêm thuốc tiêu huyết khối vào động mạch bị tắc nghẽn để làm tan khối máu đông.
- Nong mạch: dùng 1 ống thông để nong động mạch, đặt stent mạch máu bị hẹp nặng hoặc tắc nghẽn.
- Cắt bỏ nội mạc động mạch để loại bỏ chất béo lắng đọng trong động mạch.
- Nạo mảng xơ vữa dùng 1 ống thông sở hữu 1 lưỡi dao sắc ở một đầu để mẫu bỏ mảng bám động mạch
Phòng ngừa xơ vữa mạch máu
Cần đổi thay thói quen sinh hoạt để hạn chế nguy cơ của xơ vữa động mạch bằng cách:
- Hạn chế thực phẩm giàu chất béo bão hòa và cholesterol; thêm cá vào chế độ ăn uống, ăn thực phẩm giàu chất xơ, giảm ăn mặn; hạn chế uống rượu bia.
- Tập thể dục, mỗi ngày nên tập trong vòng 30 - 60 phút, tối thiểu 5 ngày trong tuần.
- Bỏ hút thuốc lá.
- Tránh thừa cân, béo phì.
- Tránh căng thẳng tâm lý, ức chế kéo dài, stress, nóng giận, đau buồn, lo lắng quá mức.
- Kiểm soát thấp các bệnh như nâng cao huyết áp, rối loàn lipid máu, đái tháo đường.
Bác sĩ chuyên khoa hai Nguyễn Hữu Ngọc Bệnh viện Chợ Rẫy
