Siêu âm tim giúp tầm soát và chẩn đoán bệnh tim mạch

Siêu âm tim là một trong những phương pháp thường áp dụng để kiểm tra và phát hiện những bất thường của tim. Vậy siêu âm tim là gì, được áp dụng khi nào và cần lưu ý gì khi thực hiện phương pháp này?

Siêu âm tim là gì?

Siêu âm tim là một kỹ thuật thăm dò, chẩn đoán tình trạng của tim bằng cách sử dụng sóng siêu âm tần số cao (siêu âm) để thu được những hình ảnh cấu trúc của tim bao gồm hệ thống van tim, cơ tim, màng ngoài tim, các mạch máu xuất phát từ tim và các hình ảnh động của hoạt động hút và bơm máu của tim. Như vậy, siêu âm Doppler tim giúp đánh giá các bất thường về cấu trúc, chức năng tim, huyết động của tim và cả nhịp tim.(1)

Lợi ích của siêu âm trong thăm khám bệnh lý tim mạch là gì?

Bên cạnh các kỹ thuật quan trọng trong quá trình thăm khám như nhìn, sờ, gõ, nghe… siêu âm tim là trợ thủ đắc lực giúp chẩn đoán các bệnh lý tiềm tàng, bệnh ở giai đoạn sớm, chưa biểu hiện trên lâm sàng hay thực thể, đặc biệt với những bệnh cơ tim, nghe tim rất khó để chẩn đoán. Hơn nữa, siêu âm tim là một kỹ thuật không xâm lấn, không sử dụng bức xạ nên thường không gây tác dụng phụ đối với sức khỏe của người bệnh.

Các kỹ thuật siêu âm tim

Với sự phát triển mạnh mẽ không ngừng của khoa học kỹ thuật, hiện nay có rất nhiều kỹ thuật siêu âm tim hỗ trợ bác sĩ phát hiện sớm bất thường của tim. Dưới đây là một số kỹ thuật siêu âm tim phổ biến hiện nay:

• • Siêu âm Doppler tim qua thành ngực: Là kỹ thuật siêu âm tim phổ biến nhất. Trong siêu âm qua thành ngực, một đầu dò được đặt dọc theo bờ phải hoặc bờ trái xương ức, mỏm tim, hõm ức (để nhìn van động mạch chủ, động mạch chủ xuống và đường ra thất trái), hoặc vị trí dưới hõm ức. Siêu âm Doppler qua thành ngực cung cấp hình ảnh 2 hoặc 3 chiều của hầu hết các cấu trúc tim chính. Siêu âm tim sơ bộ đôi khi được thực hiện tại giường trên bệnh nhân nặng trong khoa hồi sức tích cực hoặc khoa cấp cứu (để đánh giá chức năng thất trái và dịch màng tim). Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, máy siêu âm Alfiniti A70 – dòng máy siêu âm có đầy đủ tính năng ghi hình 2D, 3D, doppler màu, doppler mô cơ tim – tốc độ cao cho phép đánh giá được vị trí, tư thế của tim, kích thước các buồng tim, độ dày và vận động của các thành tim, chức năng co bóp và giãn của cơ tim, các gốc mạch lớn, hình thái và vận động của các van tim, các lỗ khuyết của các vách ngăn trong tim, dịch màng ngoài tim, u hoặc huyết khối trong tim.

• • Siêu âm tim qua thực quản: Siêu âm tim qua thực quản là một kỹ thuật tái tạo ra hình ảnh trái tim. Phương pháp này sử dụng sóng siêu âm để tạo ra hình ảnh chi tiết về trái tim và các mạch máu dẫn đến hoặc xuất phát từ tim. Không giống như siêu âm tim thông thường, đầu dò siêu âm thực quản tạo ra sóng siêu âm được gắn vào một ống thông nhỏ đi qua miệng, sau đó xuống cổ họng và vào thực quản của bạn. Nhờ cấu tạo thực quản rất gần với buồng tim nên có thể thu được hình ảnh về cấu trúc và van tim rất rõ ràng. Siêu âm tim qua thực quản được áp dụng khi hình ảnh siêu âm tim qua thành ngực có chất lượng kém như ở bệnh nhân béo phì, mắc bệnh hen phế quản, COPD, sau phẫu thuật tim. Siêu âm tim qua thực quản cung cấp hình ảnh các cấu trúc nhỏ dưới 3mm một cách rõ ràng hơn so với siêu âm qua thành ngực như sùi nội mạc van ti và tổ chức dưới van nhất là trên nền van tim nhân tạo, các thông nhỏ bất thường trong tim như lỗ bầu dục.

• • Siêu âm tim gắng sức: Siêu âm tim gắng sức là phương pháp giúp xác định tình trạng thiếu máu cơ tim trong và sau khi người bệnh thực hiện nghiệm pháp gắng sức thể lực hoặc sử dụng thuốc. Siêu âm tim gắng sức cho bác sĩ thấy sự bất thường chuyển động của vùng cơ tim do thiếu máu, việc đánh giá mức độ rối loạn huyết động của dòng máu qua van ở bệnh nhân hẹp van động mạch chủ có triệu chứng đáng kể mà chênh áp qua van khi nghỉ không cao rõ rệt. Việc lựa chọn phương pháp nào phụ thuộc vào tính sẵn có, kinh nghiệm của bác sĩ và giá thành.

• • Siêu âm tim thai: Rất cần thiết trong thai kỳ bởi xét nghiệm này có thể tầm soát một số dị tật tim của thai nhi. Kỹ thuật siêu âm tim thai được thực hiện phổ biến nhất là kỹ thuật siêu âm 2 chiều bằng đầu dò tương tự siêu âm bụng và được tiến hành khi mẹ khám thai định kỳ vào tuần thứ 18 đến tuần thứ 22 của thai kỳ. Tuy nhiên, mẹ bầu có thể thực hiện siêu âm tim thai sớm (thời điểm 11 đến 16 tuần) để phát hiện sớm hơn nữa các dị tật tim thai trong các trường hợp như thai phụ phát hiện dị tật lớn của cơ quan ngoài tim, có tiền căn sinh con dị tật tim bẩm sinh trong lần mang thai trước, độ mờ da gáy dày. Các trường hợp siêu âm tim thai sớm này cần sử dụng đầu dò âm đạo vì khả năng cho hình ảnh tốt hơn đầu dò ở bụng. Siêu âm tim thai 3 chiều là bước tiến trên thành quả của siêu âm 2D. Hình ảnh phương pháp này được thể hiện thêm một chiều nữa trong không gian, giúp người xem thấy được dễ dàng các cấu trúc như hình chụp thật, thay vì là hình mặt cắt xuyên qua như siêu âm 2D. Siêu âm 3D cho ra hình ảnh màu đúng với kích thước thật của thai nhi. (2)

Siêu âm tim để chẩn đoán bệnh gì?

Nhờ siêu âm tim, các bác sĩ có thể quan sát được tình trạng của tim, từ đó chẩn đoán được các vấn đề như:

• • Kích thước tim: Bao gồm kích thước các buồng tim, bề dày các thành tim, kích thước của vòng van, lá van, dây chằng van tim. Từ đó, đánh giá buồng tim có bị giãn không, thành tim có bị dày bất thường hay bị mỏng đi, van tim có bị thiểu sản hay giãn vòng van hay không…

• • Các vấn đề về van: Siêu âm tim có thể giúp các bác sĩ, chuyên gia xác định các van tim có mở đủ rộng dòng máu chảy qua một cách dễ dàng không bị cản trở hay không hay có đóng kín để ngăn chặn dòng máu rò rỉ ngược trở lại hay không.

• • Sức bơm (công bơm máu của tim): Các phép đo thu được từ siêu âm tim bao gồm: phần trăm máu được bơm ra từ tâm thất đầy với mỗi nhịp tim (phân suất tống máu) và thể tích máu được bơm từ tim trong vòng một phút (cung lượng tim). Một trái tim không bơm được lượng máu để đáp ứng đủ nhu cầu của cơ thể có thể dẫn đến các triệu chứng bệnh suy tim.

• • Tổn thương cơ tim toàn bộ hay khu trú: Siêu âm tim có thể quan sát toàn bộ hoạt động co bóp của các thành tim để xác định chức năng các thành của trái tim có đóng góp bình thường cho hoạt động bơm máu của tim hay không. Do thiếu máu cơ tim hay viêm cơ tim khu trú có thể làm xuất hiện các khu vực vùng cơ tim co bóp yếu, không co bóp, thậm chí còn phình thành tim

• • Hình ảnh các khối bất thường trong buồng tim như: U nhầy, huyết khối, tổ chức sùi.

• • Dị tật bẩm sinh hay mắc phải: Siêu âm tim có thể giúp phát hiện các luồng thông bất thường giữa các buồng tim, giữa mạch máu lớn, sự thiếu hụt hoạt không phát triển đầy đủ của một vài cấu trúc trong tim… Các dị tật này có thể xuất hiện từ trong bào thai hoặc mắc phải sau sinh như biến chứng thủng vách liên thất sau nhồi máu cơ tim.

• • Các bệnh lý của màng ngoài tim như: Có dịch trong khoang màng tim hay dày dính màng màng tim.

Ai cần siêu âm tim?

Siêu âm tim thường được chỉ định đối với các bệnh nhân có triệu chứng bệnh tim hoặc mạch máu như tăng huyết áp, loạn nhịp tim, đau thắt ngực, khó thở, hồi hộp… thậm chí khi phát hiện ra những bất thường về tim mạch qua các xét nghiệm khác như chụp X-quang phổi thấy bóng tim to hoặc nghe thấy tiếng tim bất thường bằng ống nghe.

Quy trình siêu âm tim

1. Chuẩn bị

• • Thực phẩm, thuốc: Với siêu âm tim qua thành ngực, bạn có thể ăn, uống và dùng thuốc như bình thường. Nhưng nếu bạn được siêu âm tim qua thực quản, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn không ăn trong vòng tối thiểu 6 giờ trước đó để tránh để dịch và thức ăn còn đọng lại trong dạ dày có thể tráo lên thực quản, khí quản khi tiến hành siêu âm.

• • Một số biện pháp phòng ngừa đặc biệt: Sau khi tiến hành siêu âm qua thực quản, ít nhất trong vòng 2 giờ bạn không nên ăn do cổ họng bạn vẫn còn tác dụng của thuốc tê tại chỗ, khi ăn hoặc uống có thể gây sặc nhất là với người già. Do trong quá trình siêu âm qua thực quản bạn sẽ được sử dụng các thuốc an thần nhẹ, không thể tự lái xe về sau khi thực hiện siêu âm. Vì vậy, khi thực hiện phương pháp này bạn nên đi cùng người thân để đảm bảo an toàn.

2. Trong lúc siêu âm

• Đầu tiên, người bệnh cần cởi áo từ thắt lưng trở lên và nằm trên nghiêng trái trên bàn siêu âm chuyên dụng.
• Kỹ thuật viên/y tá/bác sĩ sẽ dán 03 miếng dán điện cực vào 03 vị trí trên lồng ngực của bạn để giúp ghi lại hình ảnh điện tim đồ của bạn trong thời gian thực hiện siêu âm tim.
• Kỹ thuật viên/y tá/ bác sĩ sẽ bôi một lớp gel sạch lên đầu dò siêu âm để giúp dẫn truyền sóng siêu âm từ đầu dò siêu âm tới lồng ngực của bạn.
• Kỹ thuật viên/bác sĩ sẽ di chuyển đầu dò qua lại trên ngực của bạn để ghi lại hình ảnh của tiếng vọng sóng âm thanh từ tim của bạn. Bạn có thể nghe thấy tiếng “vù vù”, đó là sóng siêu âm ghi lại dòng máu chảy qua tim bạn.
• Trong một số trường hợp, bạn sẽ được yêu cầu hít thở theo nhịp, thậm chí nhịn thở trong khi thu hình ảnh siêu âm nhằm đánh giá sự biến đổi của hình ảnh của siêu âm theo hô hấp của bạn.
• Nếu siêu âm tim qua thực quản:
  • Cổ họng của bạn sẽ được làm tê bằng thuốc xịt hoặc gel.
  • Bệnh nhân sẽ được tiêm tĩnh mạch chậm một loại thuốc an thần để có thể thư giãn trong quá trình thực hiện.
  • Sau đó ống chứa đầu dò sẽ được vào miệng xuống cổ họng, đến thực quản của bạn, và được định vị để thu được hình ảnh của tim.

3. Sau khi siêu âm

• • Hầu hết các siêu âm tim chỉ diễn ra trong vòng chưa đến một giờ. Nếu bạn được siêu âm tim qua thực quản, bạn có thể được theo dõi trong vòng 1-2 giờ tại bệnh viện sau khi tiến hành thủ thuật tùy theo tình trạng sức khoẻ của bạn.

• • Sau khi siêu âm, các bác sĩ sẽ in và tổng hợp các hình ảnh siêu âm tim, đọc kết quả cho kỹ thuật viên ghi. Các tổn thương được mô tả kèm theo hình ảnh sẽ giúp bác sĩ khám lâm sàng để chẩn đoán và tiên lượng chính xác bệnh hơn. Sau đó, các bác sĩ xem xét lại kết quả, ký xác nhận, trả kết quả, giải thích và dặn dò người bệnh cầm kết quả về nơi bác sĩ lâm sàng chỉ định.

Ưu, nhược điểm của kỹ thuật siêu âm

1. Ưu điểm

• • Siêu âm là một khảo sát y học thường quy ngày càng được cải tiến giúp cho các bác sĩ có thể chẩn đoán và điều trị bệnh. Siêu âm quy ước tạo ra những hình ảnh các lát cắt mỏng và phẳng của quả tim. Những tiến bộ trong kỹ thuật siêu âm bao gồm siêu âm 3D (siêu âm 3 chiều) có khả năng tái tạo lại dữ liệu thu nhận được từ sóng âm thành hình ảnh 3 chiều. Siêu âm 4 chiều (siêu âm 4D) là siêu âm 3 chiều có ghi nhận thêm sự chuyển động.

• • Đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, không gây đau, có thể kiểm tra nhiều lần không gây tổn hại đến người sử dụng. Siêu âm sử dụng sóng siêu âm, không dùng tia phóng xạ ion hóa như chụp X-quang nên không gây tổn hại đến sức khỏe người bệnh.

• • Những hình ảnh được máy siêu âm cung cấp hỗ trợ đắc lực bác sĩ chẩn đoán bệnh lý chính xác, hiệu quả.

2. Nhược điểm

• Siêu âm tim là phương pháp kiểm tra và chẩn đoán tim mạch hiện đại, cho hình ảnh rõ nét, có thể thự hiện nhiều lần, không gây đau, không có biến chứng. Tuy nhiên, bạn có thể gặp một số khó chịu sau:
  • Cảm giác khó chịu khi bác sĩ tháo bỏ băng dính gắn các điện cực ở trên ngực.
  • Cổ họng đau trong vài giờ nếu thực hiện siêu âm tim qua thực quản, hiếm trường hợp ống siêu âm làm xước cổ họng bên trong. Trong quá trình siêu âm, có thể bạn sẽ gặp phải vấn đề hô hấp thuốc an thần hoặc do lượng oxy hít thở.
  • Việc gắng sức hay dùng thuốc trong siêu âm tim gắng sức có thể gây loạn nhịp tim tạm thời chứ không phải do siêu âm tim.