Phẫu thuật cầu nối động mạch vành (CABG) giúp cải thiện lưu lượng máu đến tim bằng cách tạo đường vòng qua các đoạn mạch bị tắc nghẽn. Phẫu thuật này được chỉ định cho các trường hợp hẹp mạch vành nghiêm trọng, đau thắt ngực không ổn định hoặc sau can thiệp mạch vành thất bại. CABG giúp giảm đau ngực, nguy cơ đột quỵ tim và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Bệnh Mạch Vành và Phẫu Thuật Cầu Nối Động Mạch Vành: Giải Pháp Cứu Sinh Cho Trái Tim

Trái tim là "cỗ máy" bền bỉ, cần mẫn bơm máu đi nuôi cơ thể. Nhưng "cỗ máy" ấy cũng có thể gặp trục trặc, và bệnh mạch vành là một trong những "trục trặc" nguy hiểm nhất. Tình trạng này xảy ra khi các mạch máu nuôi tim (mạch vành) bị hẹp hoặc tắc nghẽn do xơ vữa, khiến tim bị "đói máu", dẫn đến những cơn đau thắt ngực dữ dội, suy tim, thậm chí là đột tử.

Vậy, khi mạch vành "kẹt xe", chúng ta có những "con đường vòng" nào để giúp máu lưu thông trở lại? Phẫu thuật cầu nối động mạch vành (CABG) chính là một giải pháp hiệu quả đã được chứng minh qua thời gian.

1. Phẫu Thuật Cầu Nối Động Mạch Vành (CABG) Là Gì?

Hãy tưởng tượng đường phố bị tắc nghẽn, bạn cần một con đường vòng để đến đích. Phẫu thuật CABG cũng tương tự như vậy. Đây là một phẫu thuật tim hở, trong đó bác sĩ sẽ sử dụng các mạch máu khỏe mạnh từ các bộ phận khác trên cơ thể bạn (ví dụ: động mạch ngực trong, tĩnh mạch hiển lớn ở chân) để "bắc cầu", tạo một con đường mới cho máu lưu thông quanh khu vực mạch vành bị tắc nghẽn. Nhờ đó, tim của bạn sẽ nhận đủ máu và oxy để hoạt động bình thường.

Ví dụ, bác sĩ có thể lấy một đoạn tĩnh mạch hiển lớn ở chân để làm cầu nối. Một đầu của đoạn tĩnh mạch này sẽ được nối vào động mạch chủ (động mạch lớn nhất trong cơ thể), đầu còn lại nối vào động mạch vành, phía sau chỗ tắc nghẽn. Máu từ động mạch chủ sẽ chảy theo "con đường vòng" này đến nuôi tim.

2. Khi Nào Cần Phẫu Thuật Cầu Nối Động Mạch Vành?

Phẫu thuật CABG không phải là "cứu cánh" duy nhất cho bệnh mạch vành. Can thiệp mạch vành qua da (PCI), hay còn gọi là đặt stent, cũng là một lựa chọn phổ biến. Tuy nhiên, CABG thường được ưu tiên trong những trường hợp sau:

• Hẹp nặng thân chung động mạch vành trái: Đây là "đại lộ" chính cung cấp máu cho phần lớn cơ tim bên trái. Hẹp thân chung động mạch vành trái có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là đột tử.
• Bệnh ba thân động mạch vành: Khi cả ba nhánh động mạch vành chính đều bị hẹp nặng.
• Bệnh hai thân động mạch vành kèm hẹp đoạn gần động mạch liên thất trước: Động mạch liên thất trước là một trong những nhánh quan trọng nhất của động mạch vành trái.
• Chức năng thất trái suy giảm: Thất trái là buồng tim chính bơm máu đi nuôi cơ thể. Nếu chức năng thất trái suy giảm, khả năng bơm máu của tim sẽ kém đi.
• Bệnh đa mạch và thiếu máu cơ tim nặng: Khi có nhiều mạch vành bị tổn thương và tình trạng thiếu máu cơ tim diễn ra nghiêm trọng.

Lưu ý:

• Quyết định lựa chọn CABG hay PCI phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ nghiêm trọng của bệnh, vị trí tắc nghẽn, chức năng tim và các bệnh lý đi kèm. Bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất cho từng bệnh nhân.
• CABG thường được ưu tiên khi PCI không khả thi, kém hiệu quả hoặc khi bệnh nhân có nhiều yếu tố nguy cơ.
• Các khuyến cáo về chỉ định phẫu thuật CABG được cập nhật thường xuyên bởi các tổ chức uy tín như Trường Tim Mạch Hoa Kỳ (ACC) và Hiệp hội Tim Hoa Kỳ (AHA).

2.1. Đau Thắt Ngực Nhẹ hoặc Không Triệu Chứng

Khi bạn bị đau thắt ngực nhẹ hoặc thậm chí không có triệu chứng gì, nhưng kết quả chụp mạch vành cho thấy bạn có các vấn đề sau, bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật CABG:

• Nhóm I (Nên thực hiện CABG):
  • Hẹp có ý nghĩa động mạch vành trái chính.
  • Hội chứng tương đương nhánh trái chính (hẹp >70% đoạn gần ĐM liên thất trước và ĐM mũ trái gần).
  • Ba thân động mạch vành bị tổn thương.
• Nhóm IIa (Có thể có lợi): ĐM liên thất trước gần hẹp kèm một hoặc hai ĐM bị tổn thương (nếu có thiếu máu lan rộng hoặc LVEF ≤ 0.5). LVEF (phân suất tống máu thất trái) là chỉ số cho biết khả năng bơm máu của tim.
• Nhóm IIb (Cân nhắc): 1-2 ĐM bị tổn thương không bao gồm đoạn gần ĐM liên thất trước.

2.2. Đau Thắt Ngực Ổn Định

Đây là tình trạng đau thắt ngực xảy ra khi gắng sức và giảm khi nghỉ ngơi. Trong trường hợp này, CABG được xem xét khi:

• Nhóm I (Nên thực hiện CABG):
  • Hẹp có ý nghĩa động mạch vành trái chính.
  • Hội chứng tương đương vành trái chính (hẹp >70% đoạn gần ĐM liên thất trước và ĐM mũ trái gần).
  • Ba ĐM vành bị tổn thương.
  • Hai ĐM vành bị tổn thương với hẹp có ý nghĩa (>70%) đoạn gần ĐM liên thất trước, FE ≤ 0.5 hoặc có dấu hiệu thiếu máu trên xét nghiệm không xâm nhập.
  • 1-2 ĐM bị tổn thương không hẹp có ý nghĩa đoạn gần ĐM liên thất trước nhưng vùng cơ tim còn sống được và nguy cơ cao trên xét nghiệm không xâm nhập.
  • Đau thắt ngực mất chức năng dù điều trị nội khoa tối đa, phẫu thuật có nguy cơ chấp nhận được.
• Nhóm IIa (Hợp lý): Hẹp ĐM liên thất trước gần với thương tổn 1 động mạch (nếu có thiếu máu lan rộng hoặc LVEF ≤ 0.5).
• Nhóm IIa (Có ích): 1-2 ĐM bị thương tổn không có hẹp có ý nghĩa đoạn gần ĐM liên thất trước nhưng với vùng cơ tim đáng kể có thể sống được và sự thiếu máu có thể chỉ ra bằng các xét nghiệm không xâm nhập.
• Nhóm III (Không khuyến cáo):
  • 1-2 ĐM bị tổn thương không bao gồm hẹp có ý nghĩa đoạn gần ĐM liên thất trước, triệu chứng nhẹ không do thiếu máu cơ tim, hoặc không điều trị nội và:
    • Chỉ một vùng nhỏ cơ tim có thể sống.
    • Không có vùng được tìm thấy bằng xét nghiệm không xâm nhập.
  • Hẹp động mạch vành giới hạn (50-60% khẩu kính tại vị trí ngoài động mạch vành trái chính) không có biểu hiện thiếu máu trên xét nghiệm không xâm nhập.
  • Hẹp ĐM vành có ý nghĩa (giảm khẩu kính <50%).

2.3. Đau Thắt Ngực Không Ổn Định/Nhồi Máu Cơ Tim Không ST Chênh Lên (NSTEMI)

Đây là những tình trạng cấp tính, cần được can thiệp kịp thời. CABG có thể được chỉ định trong các trường hợp:

• Nhóm I (Nên thực hiện CABG):
  • Hẹp ĐM vành trái chính có ý nghĩa.
  • Hội chứng tương đương nhánh trái chính (hẹp >70% đoạn gần ĐM liên thất trước và ĐM mũ trái gần).
  • Tái tưới máu không tốt, thiếu máu tiến triển không đáp ứng với điều trị nội khoa.
• Nhóm IIa (Có khả năng được chỉ định): Hẹp ĐM liên thất trước gần với 1-2 ĐM bị tổn thương.
• Nhóm IIb (Cân nhắc): 1-2 ĐM bị tổn thương không bao gồm đoạn gần ĐM liên thất trước, tái tưới máu qua da không tốt hoặc không thể (nếu có vùng rộng cơ tim có thể sống và nguy cơ cao trên xét nghiệm không xâm lấn).

2.4. Nhồi Máu Cơ Tim Có ST Chênh Lên (STEMI)

Đây là tình trạng nhồi máu cơ tim cấp tính nguy hiểm nhất. CABG thường không phải là lựa chọn đầu tiên, nhưng có thể được cân nhắc trong một số trường hợp đặc biệt:

• Nhóm I (CABG cấp cứu/tối khẩn): Các trường hợp cụ thể được chỉ định bởi bác sĩ.
• Nhóm IIa:
  • Có thể là biện pháp tưới máu đầu tiên ở bệnh nhân có giải phẫu thuận lợi, không phải đối tượng của/hoặc liệu pháp tiêu sợi huyết thất bại/PCI và nhồi máu cơ tim sớm (6-12 giờ), bao gồm cả STEMI.
  • Tỷ lệ tử vong do CABG tăng cao trong 3-7 ngày đầu sau nhồi máu; lợi ích tái tưới máu phải cân nhắc với nguy cơ này. Sau 7 ngày, áp dụng tiêu chuẩn tái tưới máu như trên.
• Nhóm III (Không nên thực hiện):
  • Còn đau thắt ngực và vùng nhỏ cơ tim có nguy cơ, bệnh nhân huyết động ổn định.
  • Tự tái tưới thương tâm mạc tốt nhưng không thành công tự tái tưới máu ở mức độ vi mạch.

2.5. Chức Năng Thất Trái Kém

Khi tim bị suy yếu, CABG có thể giúp cải thiện chức năng tim:

• Nhóm I (Nên thực hiện CABG):
  • Hẹp ĐM vành trái chính có ý nghĩa.
  • Hội chứng tương đương nhánh trái chính (hẹp >70% đoạn gần ĐM liên thất trước và ĐM mũ trái gần).
  • Hẹp liên thất trước gần với 1-2 ĐM bị thương tổn.
• Nhóm IIa (Có thể tiến hành): Sức co bóp còn ý nghĩa, cơ tim còn có thể được tưới máu và không có bất thường về giải phẫu.
• Nhóm III (Không nên tiến hành): Không rõ ràng về thiếu máu cách hồi và cơ tim còn sống có thể được tái tưới máu.

2.6. Loạn Nhịp Thất Đe Dọa Mạng Sống

Loạn nhịp thất nguy hiểm có thể gây ngừng tim đột ngột. CABG có thể giúp ngăn ngừa tình trạng này:

• Nhóm I (Nên tiến hành CABG):
  • Gây ra bởi hẹp ĐM vành trái chính.
  • Gây ra bởi bệnh lý ba thân ĐM vành.
• Nhóm IIa (Hợp lý):
  • Có thể bắc cầu trên 1-2 ĐM bị thương tổn (trở thành nhóm I nếu loạn nhịp được phục hồi).
  • Gây ra bởi thương tổn đoạn gần ĐM liên thất trước với 1 hay 2 ĐM bị thương tổn (trở thành nhóm I nếu loạn nhịp được phục hồi).
• Nhóm III (Không khuyến cáo): Nhịp nhanh thất với tổn thương liền sẹo và không có dấu thiếu máu rõ ràng.

2.7. Cầu Nối Động Mạch Vành Sau Tạo Hình Mạch Qua Da (PTCA) Thất Bại

Khi can thiệp mạch vành qua da không thành công, CABG có thể là lựa chọn thay thế:

• Nhóm I (Nên tiến hành CABG):
  • Thiếu máu tiến triển hoặc tắc nghẽn đe dọa với nguy cơ thiếu máu cơ tim có ý nghĩa.
  • Huyết động bất ổn.
• Nhóm IIa (Hợp lý): Vật lạ nằm ở vị trí giải phẫu quan trọng.
• Nhóm IIa (Có thể có lợi): Huyết động bất ổn ở bệnh nhân với bất thường hệ thống kháng đông và không có mở xương ức trước đó.
• Nhóm IIb (Cân nhắc): Huyết động bất ổn ở bệnh nhân bất thường hệ thống kháng đông và có mở xương ức trước đó.
• Nhóm III (Không khuyến cáo):
  • Không có biểu hiện thiếu máu.
  • Không thể tái tưới máu do nguyên nhân giải phẫu hoặc không có hồi lưu.

3. Phẫu Thuật Cầu Nối Động Mạch Vành Được Thực Hiện Như Thế Nào?

Phẫu thuật CABG là một quy trình phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp của một đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm. Dưới đây là các bước chính trong phẫu thuật:

1. Mở ngực: Bác sĩ sẽ rạch một đường dọc giữa xương ức để tiếp cận tim.
2. Chuẩn bị mạch máu để làm cầu nối: Thường sử dụng động mạch ngực trong (nằm ở thành ngực) hoặc tĩnh mạch hiển lớn (ở chân).
3. Kiểm soát đông máu: Tiêm thuốc chống đông (Heparin) để ngăn ngừa hình thành cục máu đông trong quá trình phẫu thuật.
4. Thiết lập hệ thống tuần hoàn ngoài cơ thể:
   • Đặt ống thông (canule) vào động mạch chủ và tĩnh mạch để kết nối với máy tim phổi nhân tạo.
   • Máy tim phổi nhân tạo sẽ tạm thời đảm nhận chức năng của tim và phổi, cung cấp oxy và loại bỏ carbon dioxide khỏi máu.
5. Làm ngừng tim: Tiêm dung dịch đặc biệt vào động mạch vành để làm tim ngừng đập.
6. Hạ thân nhiệt: Giảm nhiệt độ cơ thể để bảo vệ các cơ quan trong quá trình phẫu thuật.
7. Thực hiện cầu nối:
   • Xác định vị trí tắc nghẽn trên động mạch vành.
   • Khâu một đầu của mạch máu "cầu nối" vào động mạch chủ (hoặc động mạch ngực trong).
   • Khâu đầu còn lại của mạch máu "cầu nối" vào động mạch vành, phía sau vị trí tắc nghẽn.
8. Khởi động lại tim:
   • Từ từ làm ấm tim.
   • Tháo kẹp động mạch chủ, cho máu lưu thông trở lại qua tim.
   • Ngừng sử dụng máy tim phổi nhân tạo.
9. Kiểm tra và đóng ngực:
   • Kiểm tra kỹ lưỡng các cầu nối để đảm bảo hoạt động tốt.
   • Đặt ống dẫn lưu để thoát dịch và máu thừa.
   • Đóng xương ức và các lớp da.

4. Lợi Ích Sau Khi Phẫu Thuật Cầu Nối Động Mạch Vành

Phẫu thuật CABG mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân, bao gồm:

• Tăng cường lưu lượng máu đến tim: Giúp tim nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng để hoạt động khỏe mạnh.
• Giảm đau thắt ngực: Các cơn đau thắt ngực sẽ giảm hoặc biến mất, giúp bạn cảm thấy thoải mái hơn.
• Giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột tử: CABG giúp ổn định tình trạng bệnh và giảm nguy cơ xảy ra các biến cố tim mạch nghiêm trọng.
• Cải thiện chất lượng cuộc sống: Bạn sẽ cảm thấy khỏe mạnh hơn, có thể vận động và tham gia các hoạt động yêu thích.

Để đảm bảo phẫu thuật thành công, bạn cần lựa chọn một trung tâm tim mạch uy tín, với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại và kỹ thuật tiên tiến.

Lời khuyên:

Nếu bạn hoặc người thân đang mắc bệnh mạch vành, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa tim mạch để được tư vấn và điều trị kịp thời. Phẫu thuật CABG có thể là một giải pháp hiệu quả để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bạn.