Siêu âm tim cản âm: Phương pháp chẩn đoán tim mạch hiện đại
Siêu âm tim là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, sử dụng sóng siêu âm để tạo ra hình ảnh về cấu trúc và chức năng của tim. Siêu âm tim cản âm là một bước tiến của kỹ thuật này, giúp bác sĩ quan sát tim rõ ràng hơn, từ đó đưa ra chẩn đoán chính xác hơn. Phương pháp này kết hợp siêu âm tim với việc sử dụng chất cản quang, giúp phát hiện các bất thường tim mạch một cách rõ ràng hơn, đặc biệt là những vấn đề khó phát hiện bằng siêu âm tim thông thường.
1. Siêu âm tim cản âm là gì?
- Siêu âm tim (Echo): Là một thăm dò chẩn đoán bằng cách sử dụng sóng siêu âm tần số cao (2-10MHz) để có được những hình ảnh động về tim và những cấu trúc liên quan đến tim (chẳng hạn như van tim, các buồng tim, mạch máu lớn). Siêu âm tim có thể thực hiện qua thành ngực (TTE) hay qua thực quản (TEE).
- Siêu âm tim cản âm: Là phương pháp siêu âm phối hợp với tiêm chất cản âm vào mạch máu để tăng độ tương phản, giúp phát hiện các bất thường của tim mà siêu âm tim 2D thông thường khó thấy hoặc không phát hiện được. Theo Hiệp hội siêu âm tim Hoa Kỳ (ASE), siêu âm tim cản âm được khuyến cáo sử dụng trong các trường hợp hình ảnh siêu âm tim thông thường không đủ rõ nét để đánh giá chính xác cấu trúc và chức năng tim.
- Nguyên lý: Khi tiêm chất cản âm vào tĩnh mạch, các chất này (thường là các vi bọt khí) sẽ theo đường máu tĩnh mạch trở về tâm nhĩ phải, rồi xuống tâm thất phải, sau đó được bơm lên phổi. Các vi bọt khí này có khả năng cản âm, tức là khi tia siêu âm đi qua chúng sẽ bị cản lại, làm cho các buồng tim sáng lên, giúp thấy rõ các cấu trúc bình thường và bất thường.
- Ưu điểm của chất cản âm:
- Kích thước rất nhỏ (nhỏ hơn cả hồng cầu), dễ dàng di chuyển trong mạch máu, kể cả các mao mạch nhỏ.
- Thành phần an toàn, không gây độc hại cho cơ thể.
- Thải trừ chủ yếu qua phổi, không gây gánh nặng cho gan và thận, do đó an toàn cho bệnh nhân suy gan, thận.
Theo khuyến cáo của FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ), các chất cản âm hiện nay được coi là an toàn và ít gây tác dụng phụ nghiêm trọng.
2. Ứng dụng của siêu âm tim cản âm
Siêu âm tim cản âm có nhiều ứng dụng quan trọng trong chẩn đoán và điều trị các bệnh lý tim mạch:
- Bệnh tim bẩm sinh: Phát hiện các shunt (lỗ thông) giữa các buồng tim (như thông liên nhĩ, thông liên thất), giữa các mạch máu (còn ống động mạch), hoặc các dị tật mạch máu khác.
- Đánh giá cấu trúc tim: Xác định hình thái và chức năng của tim, đặc biệt khi siêu âm 2D không rõ, nghi ngờ chẩn đoán. Giúp phân biệt các khối u trong tim, huyết khối, hoặc các cấu trúc bất thường khác.
- Thăm dò tưới máu cơ tim: Chẩn đoán bệnh thiếu máu cục bộ cơ tim, đánh giá mức độ tưới máu của cơ tim sau nhồi máu cơ tim hoặc can thiệp mạch vành.
- Hỗ trợ thủ thuật: Chọc dịch màng tim dưới hướng dẫn của siêu âm, giúp xác định vị trí kim và tránh tổn thương các cấu trúc lân cận.
- Tăng cường tín hiệu Doppler: Phát hiện và đánh giá mức độ hở van tim, giúp bác sĩ có thông tin chi tiết hơn về dòng máu phụt ngược.
2.1. Chỉ định
Siêu âm tim cản âm được chỉ định trong các trường hợp sau:
- Bệnh tim bẩm sinh:
- Thông liên nhĩ, thông liên thất.
- Lỗ bầu dục thông.
- Còn ống động mạch.
- Dị tật tĩnh mạch chủ đổ bất thường về tim.
- Thông động tĩnh mạch phổi.
- Các bệnh tim bẩm sinh phức tạp khác.
- Xác định cấu trúc tim bất thường:
- Các khối u trong tim.
- Huyết khối trong buồng tim.
- Bất thường van tim.
- Bệnh cơ tim phì đại không đối xứng.
- Đánh giá tưới máu cơ tim:
- Nghi ngờ thiếu máu cục bộ cơ tim.
- Đánh giá sau nhồi máu cơ tim.
- Đánh giá sau can thiệp mạch vành.
- Xác định khoang màng tim:
- Tràn dịch màng tim.
- Viêm màng ngoài tim co thắt.
- Nghi ngờ hở van tim:
- Hở van hai lá.
- Hở van ba lá.
- Hở van động mạch chủ.
- Hở van động mạch phổi.
3. Thực hiện kỹ thuật siêu âm tim cản âm
3.1. Các bước thực hiện
- Chuẩn bị:
- Người bệnh được giải thích rõ về quy trình và mục đích của siêu âm tim cản âm.
- Bác sĩ khai thác tiền sử bệnh, dị ứng, và các thuốc đang sử dụng.
- Thực hiện siêu âm tim:
- Người bệnh nằm nghiêng trái.
- Bác sĩ thực hiện siêu âm tim qua thành ngực hoặc qua thực quản (nếu cần).
- Đặt kim luồn tĩnh mạch:
- Kim luồn được đặt vào tĩnh mạch ở tay.
- Tiêm chất cản âm:
- Chất cản âm được tiêm vào tĩnh mạch qua kim luồn.
- Có hai loại chất cản âm:
- Chất cản âm tự tạo: Được tạo ra từ các dung dịch tiêm truyền thông thường. Loại này thường chỉ về được buồng tim phải và ít qua được mao mạch phổi để vào buồng tim trái, nên chủ yếu dùng để đánh giá tim phải và các shunt trong tim.
- Chất cản âm sản xuất sẵn: Được tiêm thẳng vào mạch máu, có kích thước rất nhỏ nên có thể qua mao mạch phổi để vào buồng thất trái. Do đó, loại này được ứng dụng chủ yếu đối với tim trái: làm rõ các buồng tim, đánh giá vận động các thành thất trái và tưới máu cơ tim.
- Ghi hình:
- Bật máy ghi hình để ghi lại video quá trình di chuyển của bọt cản âm.
- Bác sĩ quan sát và phân tích hình ảnh, hướng đi của các bọt cản âm.
- Đánh giá kết quả:
- Bác sĩ đưa ra kết luận về tình trạng tim mạch của người bệnh dựa trên hình ảnh siêu âm tim cản âm.
3.2. Biến chứng
Siêu âm tim cản âm là một kỹ thuật an toàn, tuy nhiên vẫn có một số biến chứng có thể xảy ra, mặc dù rất hiếm:
- Siêu âm qua thành ngực:
- Rất hiếm gặp tai biến.
- Một số ít trường hợp người bệnh bị tim bẩm sinh có thể xuất hiện triệu chứng nhức đầu nhẹ, nhưng thường tự khỏi sau khi nghỉ ngơi vài phút.
- Siêu âm qua thực quản:
- Có thể gây đau họng trong vài giờ.
- Hiếm trường hợp ống siêu âm làm xước cổ họng bên trong.
- Trong quá trình siêu âm, có thể gặp phải vấn đề hô hấp do tác dụng của thuốc an thần hoặc do thiếu oxy (nếu người bệnh có bệnh phổi).
Lưu ý: Bất kỳ khó chịu hoặc triệu chứng bất thường nào sau khi siêu âm tim cản âm cần được báo ngay cho bác sĩ để được xử trí kịp thời.