Tràn dịch màng ngoài tim: Nhận biết sớm để bảo vệ trái tim
Tràn dịch màng ngoài tim là tình trạng có sự hiện diện một lượng dịch lớn bất thường trong khoang màng ngoài tim, là lớp màng bao bọc bên ngoài tim. Bình thường, khoang này chứa một lượng nhỏ dịch (khoảng 15-50ml) giúp tim hoạt động trơn tru. Khi lượng dịch này tăng lên quá mức, đặc biệt nếu xảy ra nhanh chóng, có thể gây chèn ép tim, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng bơm máu của tim. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến rối loạn huyết động, tụt huyết áp, choáng tim và thậm chí tử vong. Do đó, việc chẩn đoán sớm và can thiệp tích cực là vô cùng quan trọng để đảm bảo tính mạng người bệnh.
1. Dấu hiệu nhận biết tràn dịch màng ngoài tim
Các triệu chứng của tràn dịch màng ngoài tim có thể khác nhau tùy thuộc vào tốc độ tích tụ dịch và mức độ chèn ép tim. Dưới đây là một số dấu hiệu thường gặp:
- Triệu chứng thường gặp:
- Khó thở: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, đặc biệt khi nằm hoặc gắng sức. Người bệnh có thể cảm thấy hụt hơi, thở nhanh, nông. * Khó nuốt: Dịch màng ngoài tim có thể chèn ép thực quản, gây khó khăn khi nuốt thức ăn. * Ho: Ho khan, dai dẳng cũng có thể là một dấu hiệu. * Đau tức ngực: Cảm giác đau, ép hoặc nặng ngực, thường ở giữa ngực hoặc ngực trái. Đau có thể lan lên vai, cổ hoặc cánh tay. * Tim đập nhanh, hồi hộp, lo âu: Do tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu qua một khoang bị chèn ép. * Mệt mỏi: Cơ thể suy yếu do tim không cung cấp đủ oxy cho các cơ quan.* Tam chứng Beck's (khi chèn ép tim cấp): Đây là một bộ ba triệu chứng điển hình cho thấy tình trạng chèn ép tim đang diễn ra nghiêm trọng và cần được can thiệp ngay lập tức. * Tụt huyết áp: Huyết áp giảm đột ngột, có thể kẹp hoặc không đo được. Mạch nhanh, yếu, khó bắt. Da xanh tái, lạnh, vã mồ hôi. Bệnh nhân có thể mệt lả, rối loạn tri giác, thậm chí mất ý thức. * Tĩnh mạch cổ nổi to: Tĩnh mạch cổ hai bên phình to, căng phồng do áp lực trong lồng ngực tăng cao, cản trở máu trở về tim. * Tiếng tim mờ: Rất khó nghe rõ tiếng tim khi khám bằng ống nghe do dịch màng ngoài tim làm cản trở âm thanh. Mỏm tim có thể không sờ thấy hoặc đập rất yếu.
2. Các phương pháp chẩn đoán
Để chẩn đoán tràn dịch màng ngoài tim, bác sĩ sẽ sử dụng kết hợp các phương pháp sau:
- X-quang tim phổi: * Bóng tim to nhanh, dạng bầu: Trên phim X-quang, bóng tim có thể lớn hơn bình thường và có hình dạng tròn hoặc bầu dục. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng bóng tim có thể không to nếu tràn dịch xảy ra nhanh chóng (chèn ép tim cấp) hoặc lượng dịch còn ít. * Phế trường phổi tăng sáng: Do lượng máu lên phổi bị hạn chế.* Điện tâm đồ (ECG): * Có thể có dấu hiệu viêm màng ngoài tim, tràn dịch hoặc chèn ép tim: Điện tâm đồ có thể cho thấy những thay đổi như điện thế thấp, đảo ngược điện thế, hoặc các dấu hiệu của viêm màng ngoài tim đi kèm. Tuy nhiên, điện tâm đồ không phải là phương pháp chẩn đoán đặc hiệu cho tràn dịch màng ngoài tim.* Siêu âm tim: * Phương pháp chính xác và tiện lợi nhất để xác định tràn dịch: Siêu âm tim là công cụ chẩn đoán hình ảnh hàng đầu để xác định sự hiện diện của dịch trong khoang màng ngoài tim. Nó cho phép bác sĩ đánh giá được: * Đánh giá số lượng và vị trí dịch: Xác định chính xác lượng dịch và vị trí phân bố của dịch trong khoang màng ngoài tim. * Phát hiện dấu hiệu tim 'nhảy múa' trong dịch: Trong trường hợp tràn dịch nhiều, tim có thể di chuyển bất thường trong khoang dịch, tạo ra hình ảnh 'nhảy múa' đặc trưng. * Đánh giá ảnh hưởng đến chức năng tim: Siêu âm tim còn giúp đánh giá mức độ chèn ép tim và ảnh hưởng của nó đến chức năng bơm máu của tim.
3. Tìm kiếm nguyên nhân
Việc xác định nguyên nhân gây tràn dịch màng ngoài tim là rất quan trọng để có hướng điều trị phù hợp. Các nguyên nhân có thể bao gồm:
Nhiễm trùng (ví dụ: virus, vi khuẩn, lao).* Bệnh tự miễn (ví dụ: lupus, viêm khớp dạng thấp).* Ung thư.* Suy thận.* Chấn thương ngực.* Sau phẫu thuật tim.* Do thuốc. Để tìm ra nguyên nhân, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm sau:
Xét nghiệm dịch màng ngoài tim (chọc dịch màng ngoài tim): Đây là thủ thuật lấy một mẫu dịch từ khoang màng ngoài tim để phân tích. * Tìm tế bào ung thư: Kiểm tra xem có tế bào ung thư trong dịch hay không. * Xét nghiệm lao (AFB, cấy vi trùng): Tìm vi khuẩn lao. * Cấy dịch tìm vi khuẩn: Xác định xem có vi khuẩn gây nhiễm trùng trong dịch hay không. * Xét nghiệm PCR virus: Tìm các loại virus có thể gây viêm màng ngoài tim. * Sinh hóa dịch (protein, LDH, glucose): Đánh giá thành phần hóa học của dịch để phân biệt dịch thấm hay dịch tiết, gợi ý nguyên nhân. * Công thức tế bào máu: Đếm số lượng các loại tế bào máu trong dịch. * Cholesterol: Đo nồng độ cholesterol trong dịch.
4. Chẩn đoán phân biệt
Trong quá trình chẩn đoán, cần phân biệt tràn dịch màng ngoài tim với một số bệnh lý khác có triệu chứng tương tự, đặc biệt là các bệnh lý tim mạch cấp tính:
- Nhồi máu cơ tim cấp thất phải: Tình trạng tắc nghẽn mạch máu nuôi tim, gây tổn thương vùng thất phải.* Thuyên tắc phổi diện lớn: Tắc nghẽn động mạch phổi do cục máu đông.* Bóc tách động mạch chủ: Vết rách ở lớp áo trong của động mạch chủ, gây chảy máu giữa các lớp áo. Lưu ý: Chẩn đoán phân biệt nhanh chóng là rất quan trọng vì hướng điều trị của mỗi bệnh lý này hoàn toàn khác nhau. Ví dụ, nếu bệnh nhân bị chèn ép tim do tràn dịch màng ngoài tim, việc chọc hút dịch màng ngoài tim cấp cứu có thể giúp giải phóng áp lực lên tim và cứu sống bệnh nhân.
Tham khảo: *ACC (American College of Cardiology): https://www.acc.org/ *AHA (American Heart Association): https://www.heart.org/ *ESC (European Society of Cardiology): https://www.escardio.org/ *VNAH (Hội Tim Mạch Học Việt Nam): https://vnah.org.vn/