Tăng Đường Huyết: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Kiểm Soát
Tăng đường huyết là một trong những biến chứng phổ biến nhất của bệnh tiểu đường. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp kiểm soát là rất quan trọng để duy trì một cuộc sống khỏe mạnh. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết.
Tăng Đường Huyết Là Gì?
Tăng đường huyết, hay còn gọi là đường huyết cao, xảy ra khi lượng insulin trong cơ thể không đủ để cân bằng lượng glucose (đường) trong máu. Thông thường, tình trạng này là do cơ thể thiếu insulin hoặc không sử dụng insulin một cách hiệu quả theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA). Khi bạn mắc bệnh tiểu đường, lượng đường trong máu sẽ tăng lên nếu bạn không điều trị đúng cách, ví dụ như không tuân thủ chế độ ăn uống hợp lý hoặc bỏ quên việc uống thuốc theo toa của bác sĩ.
Nếu không được điều trị, tăng đường huyết kéo dài có thể dẫn đến những biến chứng ở nhiều bộ phận của cơ thể. Các biến chứng sẽ càng nghiêm trọng hơn nếu lượng đường trong máu quá cao và tích tụ trong thời gian dài. Đôi khi, những người mắc bệnh tiểu đường lâu năm có thể không nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào ngay cả khi lượng đường trong máu tăng cao.
Làm Thế Nào Để Biết Mình Bị Tăng Đường Huyết?
Việc kiểm tra lượng đường huyết thường xuyên là rất cần thiết nếu bạn bị tiểu đường. Điều này giúp bạn nhận biết khi nào lượng đường huyết của mình cao hơn so với mức cho phép. Bạn có thể sử dụng máy đo đường huyết tại nhà để theo dõi chỉ số này.
Bên cạnh việc kiểm tra thường xuyên, bạn cũng nên tìm hiểu về những dấu hiệu của tăng đường huyết. Tình trạng này thường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi chỉ số đường huyết tăng lên đáng kể, thường là cao hơn 200 mg/dL (11 mmol/L). Các dấu hiệu bạn có thể gặp phải bao gồm:
- Thường xuyên đi tiểu: Do thận cố gắng loại bỏ lượng đường dư thừa trong máu.
- Khát nước nhiều: Vì cơ thể bị mất nước do đi tiểu nhiều.
- Mờ mắt: Đường huyết cao có thể ảnh hưởng đến thủy tinh thể của mắt.
- Mệt mỏi: Các tế bào không nhận đủ năng lượng từ glucose.
- Nhức đầu: Do sự thay đổi đột ngột của lượng đường trong máu.
Nếu bạn tiếp tục phớt lờ những dấu hiệu cảnh báo trên, bệnh có thể dẫn đến biến chứng nhiễm toan xeton (ketoacidosis), là tình trạng tích tụ các độc tố (xeton) trong máu và nước tiểu. Các triệu chứng của nhiễm toan xeton bao gồm:
- Hơi thở có mùi trái cây: Do sự hiện diện của xeton.
- Buồn nôn và ói mửa: Cơ thể cố gắng loại bỏ xeton.
- Khó thở: Do nồng độ axit trong máu tăng cao.
- Khô miệng: Mất nước do ói mửa và đi tiểu nhiều.
- Suy nhược: Do thiếu năng lượng và mất cân bằng điện giải.
- Lú lẫn: Ảnh hưởng đến chức năng não.
- Hôn mê: Trong trường hợp nghiêm trọng.
- Đau bụng: Do kích ứng đường tiêu hóa.
Khi Nào Bạn Nên Đi Khám Bác Sĩ?
Bạn cần đi khám bác sĩ càng sớm càng tốt nếu xuất hiện các triệu chứng sau:
- Tiêu chảy hoặc nôn mửa liên tục: Đặc biệt nếu bạn vẫn có thể ăn hoặc uống một chút.
- Sốt kéo dài hơn 24 giờ: Có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng.
- Lượng đường huyết cao hơn 240 mg/dl (13 mmol/l) ngay cả khi đã uống thuốc tiểu đường: Cho thấy thuốc không còn hiệu quả.
- Khó duy trì lượng đường huyết trong phạm vi mong muốn: Cần điều chỉnh phác đồ điều trị.
Hãy gọi cấp cứu ngay lập tức nếu bạn cảm thấy mệt mỏi và nôn ói quá nhiều, vì đây có thể là dấu hiệu của nhiễm toan xeton hoặc hội chứng tăng đường huyết thẩm thấu, cả hai đều là tình trạng cấp cứu y tế.
Nguyên Nhân Nào Gây Ra Tăng Đường Huyết?
Để hiểu rõ lý do tại sao mức đường trong máu tăng cao, bạn cần nắm vững về quá trình chuyển hóa glucose trong cơ thể.
Chuyển Hóa Glucose
Quá trình tiêu hóa biến thức ăn thành glucose (một dạng đường), đây là nguồn năng lượng chính cho các tế bào trong cơ thể. Gan cũng lưu trữ một lượng đường dưới dạng glycogen. Khi bạn không ăn đủ hoặc lượng đường trong máu quá thấp, glycogen sẽ được phân giải thành glucose để cung cấp năng lượng.
Các mạch máu hấp thụ glucose và vận chuyển đến các tế bào. Tuy nhiên, các tế bào không thể sử dụng glucose mà không có sự hỗ trợ của insulin, một hormone được tiết ra bởi tuyến tụy. Khi tuyến tụy nhận được tín hiệu có glucose trong máu, nó sẽ sản xuất insulin. Insulin giúp glucose xâm nhập vào tế bào, làm giảm lượng đường trong máu và giảm lượng insulin cần thiết từ tuyến tụy.
Nguyên Nhân Gây Bệnh Tiểu Đường
Bệnh tiểu đường làm suy giảm đáng kể tác dụng của insulin trong cơ thể. Có thể do tuyến tụy không sản xuất đủ insulin (bệnh tiểu đường tuýp 1) hoặc do cơ thể kháng insulin hoặc không sản xuất đủ insulin để duy trì mức đường huyết bình thường (bệnh tiểu đường tuýp 2). Hậu quả là, đường có xu hướng tích tụ trong máu (tăng đường huyết) và đạt đến mức nguy hiểm nếu không được điều trị đúng cách. Insulin hoặc các loại thuốc khác được sử dụng để làm giảm nồng độ đường trong máu.
Các Yếu Tố Gây Tăng Đường Huyết
Mức đường huyết của bạn có thể tăng lên do nhiều yếu tố, bao gồm:
- Không sử dụng đủ insulin hoặc thuốc tiểu đường: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất.
- Tiêm insulin không đúng cách hoặc sử dụng insulin hết hạn: Đảm bảo bạn tiêm đúng kỹ thuật và kiểm tra hạn sử dụng của insulin.
- Không tuân thủ kế hoạch ăn uống dành cho bệnh nhân tiểu đường: Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát đường huyết.
- Không vận động: Vận động giúp cải thiện độ nhạy của insulin.
- Bị bệnh hoặc nhiễm trùng: Cơ thể sản xuất các hormone làm tăng đường huyết để chống lại bệnh tật.
- Sử dụng một số loại thuốc, chẳng hạn như steroid: Steroid có thể làm tăng đường huyết.
- Chấn thương hoặc phẫu thuật: Stress từ chấn thương hoặc phẫu thuật có thể làm tăng đường huyết.
- Bị stress: Stress có thể ảnh hưởng đến việc kiểm soát đường huyết.
Bệnh tật hoặc stress có thể gây tăng đường huyết vì các hormone được sản xuất để chống lại bệnh tật hoặc stress cũng có thể khiến lượng đường huyết của bạn tăng lên.
Biến Chứng Nếu Không Được Điều Trị
Tăng đường huyết nếu không được điều trị có thể gây ra nhiều biến chứng mãn tính, bao gồm:
- Bệnh tim mạch: Đường huyết cao làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ.
- Tổn thương thần kinh (bệnh thần kinh do tiểu đường): Đường huyết cao có thể làm tổn thương các dây thần kinh, gây tê bì, đau nhức, đặc biệt ở bàn chân và bàn tay.
- Tổn thương thận (bệnh thận do tiểu đường) hoặc suy thận: Đường huyết cao có thể làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, dẫn đến suy giảm chức năng thận.
- Tổn thương các mạch máu của võng mạc (bệnh võng mạc do tiểu đường), có khả năng dẫn đến mù lòa: Đường huyết cao có thể làm tổn thương các mạch máu trong võng mạc, gây suy giảm thị lực hoặc mù lòa.
- Đục thủy tinh thể: Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ phát triển đục thủy tinh thể.
- Các vấn đề về chân do dây thần kinh bị tổn thương hoặc lưu thông máu kém, có thể dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng, và trong một số trường hợp nặng thì phải đoạn chi: Cần chăm sóc bàn chân cẩn thận và kiểm tra thường xuyên.
- Các vấn đề về xương khớp: Bệnh tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về xương khớp.
- Các vấn đề về da, bao gồm nhiễm trùng do vi khuẩn, nhiễm trùng do nấm và vết thương không lành: Đường huyết cao làm suy yếu hệ miễn dịch.
- Nhiễm trùng răng và nướu: Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về răng miệng.
Chỉ số đường trong máu quá cao có thể dẫn đến các tình trạng nghiêm trọng hơn, đó là:
- Nhiễm toan xeton (Diabetic Ketoacidosis - DKA): Nhiễm toan xeton do tiểu đường xuất hiện khi bạn không có đủ insulin trong cơ thể. Khi đó, đường (glucose) không thể xâm nhập vào các tế bào để tạo ra năng lượng. Lượng đường huyết của bạn tăng lên và cơ thể bắt đầu đốt cháy chất béo để chuyển hóa thành năng lượng.
Quá trình đốt cháy chất béo sẽ tạo ra một axit độc hại gọi là xeton. Xeton dư thừa sẽ tích tụ trong máu và cuối cùng tràn vào nước tiểu. Nếu không điều trị, nhiễm toan xeton có thể dẫn đến hôn mê và đe dọa tính mạng. Theo Medscape, DKA là một cấp cứu nội khoa cần được điều trị kịp thời.
- Hội chứng tăng đường huyết thẩm thấu (Hyperosmolar Hyperglycemic State - HHS): Tình trạng này xảy ra khi cơ thể sản xuất insulin nhưng insulin không thể hoạt động hiệu quả. Mức đường huyết có thể rất cao – cao hơn 600 mg/dL (33 mmol/L). Vì có insulin nhưng lại không thể hoạt động, cơ thể không thể chuyển hóa đường hoặc chất béo thành năng lượng.
Cơ thể sẽ thải đường thông qua đường tiểu, gây tiểu tiện nhiều lần. Nếu không được điều trị, hội chứng tăng đường huyết thẩm thấu có thể dẫn đến tình trạng mất nước và hôn mê đe dọa tính mạng. Bạn cần phải đến phòng cấp cứu ngay trong trường hợp này. Nguồn: ADA.
Nếu bạn gặp khó khăn trong việc kiểm soát lượng đường huyết trong phạm vi mong muốn, hãy đến khám bác sĩ. Bác sĩ có thể giúp bạn kiểm soát bệnh tiểu đường tốt hơn bằng cách điều chỉnh phác đồ điều trị, chế độ ăn uống và luyện tập.
Bạn Cần Làm Gì Để Ngăn Ngừa Tăng Đường Huyết?
Khi bạn được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường, bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách thay đổi chế độ ăn uống, tập thể dục và sử dụng các loại thuốc để ngăn mức đường trong máu tăng lên. Cụ thể, bác sĩ sẽ giúp bạn quản lý lượng đường trong máu bằng cách:
- Đặt ra mục tiêu chỉ số đường huyết cần đạt được vào các thời điểm khác nhau trong ngày: Mục tiêu này sẽ tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và loại thuốc bạn đang sử dụng.
- Lập thời gian biểu kiểm tra lượng đường huyết của bạn ở nhà: Việc kiểm tra thường xuyên giúp bạn theo dõi và điều chỉnh phác đồ điều trị khi cần thiết.
Nếu lượng đường trong máu cao hơn so với mục tiêu trong 3 ngày liên tiếp và bạn không biết tại sao, hãy kiểm tra xeton trong nước tiểu và đến phòng khám ngay lập tức. Điều này giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời các biến chứng nguy hiểm như nhiễm toan xeton.