Bệnh động mạch ngoại biên (PAD) là tình trạng xơ vữa động mạch ở các chi, đặc biệt là chân. Bệnh gây đau, chuột rút, loét và có thể dẫn đến hoại tử. Các yếu tố nguy cơ bao gồm hút thuốc, huyết áp cao, cholesterol cao. Phòng ngừa bằng cách tập thể dục, ăn uống lành mạnh, bỏ thuốc lá và kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Bệnh Động Mạch Ngoại Biên (PAD): Tổng Quan và Cách Phòng Ngừa

1. Bệnh Động Mạch Ngoại Biên (PAD) là gì?

• Định nghĩa: Bệnh động mạch ngoại biên (Peripheral Artery Disease - PAD) là tình trạng xơ vữa động mạch xảy ra ở các chi, đặc biệt phổ biến ở chi dưới (chân). Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), PAD ảnh hưởng đến khoảng 6.5 triệu người trên 40 tuổi tại Hoa Kỳ [^1^].
• Cơ chế: PAD xảy ra khi các mảng bám, bao gồm chất béo, cholesterol, mô sợi và canxi, tích tụ trong lòng động mạch. Sự tích tụ này làm hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch, gây cản trở dòng máu lưu thông đến các cơ quan và mô. Quá trình này được gọi là xơ vữa động mạch.
• Ảnh hưởng:
  • Vị trí: Bệnh thường ảnh hưởng đến động mạch ở chân do đây là vị trí xa tim nhất và chịu nhiều áp lực khi vận động. Tuy nhiên, PAD cũng có thể ảnh hưởng đến các động mạch ở các chi khác như tay, não, thận và các cơ quan khác.
  • Thiếu máu cục bộ: Khi dòng máu bị hạn chế, các chi không nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng cần thiết, dẫn đến tình trạng thiếu máu cục bộ.
  • Loét và hoại tử: Thiếu máu kéo dài có thể gây ra các vết loét, đặc biệt ở ngón chân và bàn chân. Các vết loét này thường khó lành và dễ bị nhiễm trùng. Trong trường hợp nghiêm trọng, có thể dẫn đến hoại tử, đòi hỏi phải cắt cụt chi.

2. Dấu hiệu nhận biết bệnh động mạch ngoại biên

• Triệu chứng sớm: Trong giai đoạn sớm của bệnh, nhiều người có thể không có triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ cảm thấy mỏi chân khi đi lại lâu. Điều này khiến bệnh thường bị bỏ qua hoặc chẩn đoán muộn.
• Cơn đau cách hồi: Một trong những triệu chứng điển hình của PAD là cơn đau cách hồi (intermittent claudication). Đây là cảm giác đau mỏi, khó chịu hoặc chuột rút ở bắp chân, đùi hoặc mông khi đi lại hoặc vận động. Cơn đau thường giảm khi nghỉ ngơi.
  • Mức độ đau và khoảng cách đi bộ trước khi xuất hiện cơn đau có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ hẹp của động mạch.
  • Ban đầu, cơn đau có thể chỉ xuất hiện khi đi bộ nhanh hoặc leo dốc. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, cơn đau có thể xuất hiện ngay cả khi đi bộ trên bề mặt phẳng hoặc thậm chí khi nghỉ ngơi.
• Các triệu chứng khác:
  • Chuột rút ở tay, chân.
  • Đau cơ sau khi hoạt động.
  • Lạnh chân, đặc biệt là ở bàn chân và ngón chân.
  • Đau ngón chân, bàn chân, đặc biệt là vào ban đêm khi nằm.
  • Vết thương, vết loét ở chân hoặc bàn chân lâu lành.
  • Móng tay, móng chân chậm phát triển hoặc dễ gãy.
  • Mạch ở chân yếu hoặc không bắt được.
  • Rối loạn cương dương ở nam giới (do giảm lưu lượng máu đến vùng chậu).
  • Da bàn chân nhợt nhạt, tím tái hoặc có màu xanh.
• Đối tượng nguy cơ cao:
  • Người lớn tuổi (trên 50 tuổi).
  • Người hút thuốc lá.
  • Người mắc bệnh tiểu đường.
  • Người bị huyết áp cao.
  • Người có cholesterol cao.
  • Người béo phì.
  • Người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch, đột quỵ hoặc PAD.

3. Các yếu tố tăng nguy cơ gây bệnh động mạch ngoại biên

• Hút thuốc lá: Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu của PAD. Các hóa chất trong thuốc lá gây tổn thương niêm mạc động mạch, làm tăng quá trình xơ vữa động mạch và giảm lưu lượng máu.
• Huyết áp cao (>140/90 mmHg): Huyết áp cao gây áp lực lên thành động mạch, làm tổn thương và xơ cứng động mạch.
• Cholesterol cao (> 240 mg/dL): Cholesterol cao, đặc biệt là LDL-cholesterol (cholesterol xấu), góp phần vào sự hình thành mảng bám trong động mạch.
• Nồng độ homocysteine cao: Homocysteine là một axit amin có thể làm tổn thương niêm mạc động mạch khi nồng độ trong máu quá cao.
• Yếu tố di truyền: Tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch, đột quỵ hoặc PAD làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

4. Các biện pháp phòng bệnh động mạch ngoại biên

• Thay đổi lối sống:
  • Tập thể dục hàng ngày (35-40 phút): Tập thể dục giúp cải thiện lưu thông máu, giảm cholesterol, kiểm soát huyết áp và cân nặng. Các bài tập như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, bơi lội đều rất tốt.
  • Nằm gối cao chân khi ngủ (10-15cm): Nâng cao chân khi ngủ giúp máu lưu thông về tim dễ dàng hơn, giảm áp lực lên các tĩnh mạch ở chân.
  • Chăm sóc bàn chân:
    • Kiểm tra bàn chân hàng ngày để phát hiện sớm các vết trầy xước, vết loét hoặc các dấu hiệu nhiễm trùng.
    • Rửa chân bằng nước ấm và xà phòng nhẹ, lau khô nhẹ nhàng, đặc biệt là giữa các ngón chân.
    • Sử dụng kem dưỡng ẩm để giữ cho da chân mềm mại và tránh bị khô nứt.
    • Chọn giày dép thoải mái, vừa vặn, tránh đi giày quá chật hoặc có gót quá cao.
  • Chế độ ăn uống khoa học:
    • Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu.
    • Chọn các loại protein nạc như cá, thịt gà không da, đậu phụ.
    • Hạn chế chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, cholesterol và muối.
    • Bổ sung vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A, B6, C, E, folate, chất xơ và axit béo omega-3.
  • Uống đủ nước (1-2 lít/ngày): Uống đủ nước giúp duy trì độ ẩm cho da, hỗ trợ lưu thông máu và chức năng thận.
  • Duy trì cân nặng hợp lý (BMI bình thường): Thừa cân hoặc béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, bao gồm cả PAD.
  • Tránh tiếp xúc nhiệt độ lạnh: Nhiệt độ lạnh có thể làm co mạch máu, làm giảm lưu lượng máu đến các chi.
  • Bỏ hút thuốc lá: Bỏ hút thuốc lá là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa và làm chậm tiến triển của PAD.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ:
  • Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt là nếu bạn có các yếu tố nguy cơ của PAD.
  • Đo huyết áp, xét nghiệm cholesterol và đường huyết thường xuyên.
  • Tham khảo ý kiến bác sĩ về các biện pháp phòng ngừa và điều trị PAD.