Bẫy động mạch khoeo chân (PAES) là một hội chứng hiếm gặp do cơ bắp chân chèn ép động mạch khoeo, gây thiếu máu chi dưới. Bệnh thường gặp ở người trẻ, đặc biệt là vận động viên. Triệu chứng bao gồm đau bắp chân khi vận động. Chẩn đoán bằng siêu âm Doppler, MSCT hoặc MRI. Điều trị chủ yếu bằng phẫu thuật giải phóng chèn ép.

Bẫy Động Mạch Khoeo Chân (Popliteal Artery Entrapment Syndrome - PAES): Hiểu Rõ và Điều Trị

Bẫy động mạch khoeo chân (PAES) là một tình trạng hiếm gặp, gây ra các triệu chứng thiếu máu mạn tính ở chi dưới. Việc chẩn đoán và điều trị muộn có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và khả năng vận động của người bệnh. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về PAES, từ nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán đến các phương pháp điều trị hiện nay, giúp bạn đọc có cái nhìn tổng quan và chủ động hơn trong việc phát hiện và xử lý bệnh.

1. Bẫy Động Mạch Khoeo Chân Là Gì?

Để hiểu rõ về PAES, chúng ta cần biết về cấu trúc và chức năng của động mạch khoeo:

• Động mạch khoeo: Là động mạch chính cung cấp máu cho cẳng chân và bàn chân. Nó nằm ở vùng phía sau khớp gối, sát với xương và các cơ cẳng chân. Ở người bình thường, khi vận động, các cơ và cân cơ co giãn một cách nhịp nhàng, không gây chèn ép hay ảnh hưởng đến chức năng cấp máu của động mạch khoeo.

Hội chứng bẫy động mạch khoeo chân (PAES) xảy ra khi cơ bắp chân phát triển bất thường (về vị trí hoặc kích thước), gây chèn ép lên động mạch khoeo. Sự chèn ép này làm giảm lưu lượng máu đến cẳng chân và bàn chân, dẫn đến các triệu chứng thiếu máu cục bộ.

Nguyên nhân của PAES:

• Bẩm sinh: Trong quá trình phát triển của thai nhi, cơ bắp chân hoặc động mạch khoeo có thể nằm ở vị trí bất thường.
• Mắc phải: Cơ bắp chân phát triển quá mức (phì đại) do tập luyện thể thao cường độ cao hoặc do các hoạt động thể chất lặp đi lặp lại.

PAES còn được gọi là "bệnh chạy bộ" vì nó thường gặp ở những người chơi thể thao, đặc biệt là các vận động viên chạy bộ. Tuy nhiên, PAES rất khó chẩn đoán vì các triệu chứng của nó dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác, chẳng hạn như suy tĩnh mạch.

2. Triệu Chứng Của Bẫy Động Mạch Khoeo

Triệu chứng chính của PAES là đau hoặc chuột rút ở bắp chân khi tập thể dục. Cơn đau thường xuất hiện sau khi vận động một khoảng thời gian nhất định và giảm dần khi nghỉ ngơi. Các triệu chứng khác có thể bao gồm:

• Chân lạnh sau khi tập thể dục.
• Đau nhói hoặc nóng rát ở bắp chân.
• Tê bì ở cẳng chân và bàn chân.

Trong trường hợp tĩnh mạch khoeo cũng bị chèn ép, người bệnh có thể gặp các triệu chứng sau:

• Cảm giác nặng nề ở chân.
• Chuột rút vào ban đêm.
• Sưng ở vùng bắp chân.
• Thay đổi màu da xung quanh cơ bắp chân (da có thể trở nên xanh tím).
• Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT): Hình thành cục máu đông trong các tĩnh mạch sâu ở chân.

3. Yếu Tố Nguy Cơ

PAES là một bệnh lý không phổ biến, nhưng một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Tuổi trẻ: PAES thường gặp ở những người trẻ tuổi, đặc biệt là thanh thiếu niên và những người ở độ tuổi 20. Bệnh hiếm khi được chẩn đoán ở những người trên 40 tuổi.
• Giới tính nam: Nam giới có nguy cơ mắc PAES cao hơn nữ giới.
• Hoạt động thể thao cường độ cao: Những người tham gia các môn thể thao đòi hỏi sức mạnh và sự dẻo dai của cơ bắp chân, chẳng hạn như chạy bộ, đạp xe, cử tạ, có nguy cơ mắc PAES cao hơn.

4. Chẩn Đoán Bẫy Động Mạch Khoeo

Việc chẩn đoán PAES đòi hỏi sự kết hợp giữa khám lâm sàng và các phương pháp chẩn đoán hình ảnh.

4.1. Chẩn Đoán Lâm Sàng

Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, các triệu chứng và khám thực thể. Một trong những dấu hiệu quan trọng là sự giảm hoặc mất mạch ở cổ chân khi bệnh nhân thực hiện các động tác gây căng cơ bắp chân, chẳng hạn như kiễng chân.

4.2. Chẩn Đoán Hình Ảnh

• Siêu âm Doppler: Đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, sử dụng sóng siêu âm để đánh giá lưu lượng máu trong động mạch khoeo. Siêu âm Doppler có thể giúp xác định vị trí và mức độ hẹp tắc của động mạch, cũng như đánh giá lưu lượng tuần hoàn ngoại vi. Để chẩn đoán PAES, siêu âm Doppler cần được thực hiện ở cả tư thế nghỉ ngơi và tư thế bàn chân gập về phía gan chân tối đa (động tác này làm căng cơ bắp chân và gây chèn ép động mạch khoeo nếu có PAES). Theo nghiên cứu của Collins P, et al. năm 2021, siêu âm Doppler có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong chẩn đoán PAES.
• Chụp cắt lớp vi tính đa dãy (MSCT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI): Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh này cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc của cơ bắp chân và động mạch khoeo, giúp xác định các bất thường về giải phẫu gây chèn ép động mạch. Theo tổng quan của Richartz BM, et al. năm 2019, MSCT và MRI là những công cụ chẩn đoán hữu ích trong việc xác định PAES, đặc biệt là trong các trường hợp phức tạp.

5. Biến Chứng Của Bẫy Động Mạch Khoeo

Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, PAES có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng:

• Hẹp động mạch khoeo: Áp lực kéo dài lên động mạch có thể khiến động mạch bị hẹp lại, làm giảm lưu lượng máu đến cẳng chân và bàn chân, gây đau và chuột rút ngay cả khi vận động nhẹ.
• Tổn thương thần kinh và cơ bắp chân: Thiếu máu cục bộ kéo dài có thể gây tổn thương các dây thần kinh và cơ bắp ở chân, dẫn đến yếu cơ, tê bì và mất cảm giác.
• Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT): Chèn ép động mạch khoeo có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông trong các tĩnh mạch sâu ở chân.
• Phình động mạch chủ: Ở những vận động viên lớn tuổi có các dấu hiệu và triệu chứng của PAES, cần kiểm tra phình động mạch chủ, vì PAES có thể liên quan đến các bệnh lý mạch máu khác.

6. Điều Trị Bẫy Động Mạch Khoeo

Phẫu thuật là phương pháp điều trị duy nhất có thể điều chỉnh các bất thường về cơ bắp chân và giải phóng động mạch bị chèn ép. Mục tiêu của phẫu thuật là loại bỏ sự chèn ép, khôi phục lưu lượng máu bình thường đến chân và ngăn ngừa các biến chứng.

• Phẫu thuật giải phóng cơ bắp chân: Bác sĩ sẽ rạch da ở bắp chân hoặc phía sau đầu gối để tiếp cận và giải phóng các cơ bắp chân bất thường đang chèn ép động mạch khoeo. Thủ thuật này thường được thực hiện dưới gây mê toàn thân.
• Phẫu thuật bắc cầu động mạch: Trong trường hợp động mạch khoeo bị hẹp nghiêm trọng do PAES kéo dài, bác sĩ có thể cần thực hiện phẫu thuật bắc cầu để tạo một đường dẫn máu mới, bỏ qua đoạn động mạch bị hẹp. Phẫu thuật bắc cầu thường chỉ được thực hiện ở những bệnh nhân có triệu chứng nghiêm trọng và không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác.

Phẫu thuật giải phóng cơ bắp chân và động mạch khoeo thường không ảnh hưởng đến chức năng của chân. Khi được chẩn đoán và điều trị sớm, hầu hết bệnh nhân sẽ phục hồi hoàn toàn và các triệu chứng sẽ biến mất.

Tóm lại, bẫy động mạch khoeo chân (PAES) là một bệnh lý hiếm gặp do bất thường cấu trúc giải phẫu của vùng cơ bắp chân gây chèn ép động mạch khoeo. Chẩn đoán bệnh dựa vào khám lâm sàng và các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như siêu âm Doppler, MSCT và MRI. Phẫu thuật là phương pháp điều trị hiệu quả nhất được khuyến cáo, tùy thuộc vào giai đoạn bệnh và mức độ tổn thương mạch máu. Việc chẩn đoán và điều trị sớm PAES là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.