Tăng Cholesterol Máu Ở Người Cao Tuổi: Hiểu Rõ và Phòng Ngừa
Tăng cholesterol máu là một tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid, thường gặp ở người cao tuổi. Cholesterol và triglyceride là hai loại chất béo chính trong cơ thể. Khi nồng độ của chúng trong máu tăng cao, đặc biệt là ở người lớn tuổi, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe. Do đó, việc phòng ngừa và điều trị tăng cholesterol máu là vô cùng quan trọng.
1. Bạn Biết Gì Về Cholesterol?
Cholesterol là một chất béo có mặt trong màng tế bào của tất cả các mô và tổ chức trong cơ thể. Nó được vận chuyển trong huyết tương. Phần lớn cholesterol được gan tổng hợp từ các chất béo bão hòa. Một phần nhỏ cholesterol được hấp thu từ thức ăn như trứng, sữa, não, thịt đỏ, mỡ, và nội tạng động vật.
Khi acid béo tự do được hấp thu qua gan, nó sẽ được chuyển thành cholesterol. Nếu lượng acid béo này dư thừa, nó sẽ chuyển hóa thành triglyceride.
2. Tình Trạng Tăng Cholesterol Máu Ở Người Cao Tuổi
Tăng cholesterol máu ở người cao tuổi đặc trưng bởi sự tăng thành phần mỡ gây hại và giảm thành phần mỡ bảo vệ cơ thể. Tình trạng này xảy ra khi một hoặc nhiều chỉ số mỡ máu không nằm trong giới hạn bình thường (cholesterol máu bình thường nhỏ hơn 5.2 mmol/l).
Cholesterol bao gồm các thành phần HDL-C (cholesterol tỷ trọng cao) và LDL-C (cholesterol tỷ trọng thấp). HDL-C là loại cholesterol tốt, có tác dụng bảo vệ thành mạch máu. Trong khi đó, LDL-C (cholesterol tỷ trọng thấp) là loại cholesterol xấu, với mức bình thường trong máu là nhỏ hơn 3.4 mmol/l.
LDL-C là một trong những yếu tố chính gây xơ vữa thành động mạch. Hậu quả của xơ vữa động mạch là làm hẹp lòng động mạch, dẫn đến tăng huyết áp, đột quỵ, tai biến mạch máu não, và thiểu năng mạch vành. Bệnh nhân được chẩn đoán mỡ máu cao khi các chỉ số mỡ máu vượt ngưỡng an toàn sau:
- Cholesterol toàn phần > 6.2 mmol/L
- LDL-cholesterol > 4.1 mmol/L
- Triglyceride > 2.3 mmol/L
- HDL-cholesterol < 1 mmol/L
Khi triglyceride máu trên 2.3 mmol/l được gọi là triglyceride cao. Khi tăng cả cholesterol và triglyceride, tình trạng này được gọi là tăng mỡ máu hỗn hợp.
Tăng cholesterol máu là một vấn đề thường gặp ở người cao tuổi theo thống kê của Hội Tim Mạch Học Việt Nam.
3. Nguyên Nhân Gây Tăng Cholesterol Máu Ở Người Cao Tuổi
Nguyên nhân phổ biến nhất gây tăng cholesterol máu ở người cao tuổi là do chế độ ăn uống không hợp lý. Việc tiêu thụ quá nhiều mỡ động vật, phủ tạng động vật, trứng (đặc biệt là lòng đỏ), sữa toàn phần, bơ, thịt đỏ, và nội tạng động vật trong các bữa ăn hàng ngày là yếu tố chính.
Béo phì là một yếu tố nguy cơ quan trọng. Ngoài ra, một số trường hợp có thể do di truyền hoặc mắc các bệnh về rối loạn chuyển hóa như đái tháo đường.
Tăng triglyceride thường gặp nhất do uống quá nhiều rượu, béo phì, di truyền, lười vận động, hoặc rối loạn gen chuyển hóa.
Những người ít vận động cũng có nguy cơ tăng mỡ máu. Hoạt động thể lực đều đặn 30 phút mỗi ngày giúp làm giảm cholesterol xấu (LDL-C) và tăng cholesterol tốt (HDL-C) theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ.
4. Nhiều Biến Chứng Nguy Hiểm Do Tăng Cholesterol Máu
Cholesterol cao là một bệnh lý không gây tử vong ngay lập tức, nhưng các biến chứng của nó rất nguy hiểm. Lượng cholesterol trong máu quá cao có thể dẫn đến hẹp động mạch, làm giảm lượng máu đến các mô cơ thể, bao gồm cả tim.
Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể dẫn đến nhiều biến chứng như hình thành mảng xơ vữa trong mạch máu, gây tắc mạch máu và đột quỵ. Ở những người có cholesterol máu cao, tình trạng mạch máu bị bít tắc và hẹp mạch máu trở nên nghiêm trọng hơn.
Tăng cholesterol kéo dài có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng sau:
- Nếu xảy ra ở não, gây tai biến mạch máu não.
- Nếu xảy ra ở ruột, gây tắc mạch máu nuôi ruột, dẫn đến hoại tử ruột.
- Nếu xảy ra ở tim, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim.
- Nếu xảy ra ở tứ chi, gây tắc mạch máu chi.
Ngoài ra, tăng cholesterol máu ở người cao tuổi có thể dẫn đến các biến chứng khác như viêm tụy, tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sa sút trí tuệ, đau và tê chân, và bệnh gan.
5. Điều Trị Tăng Cholesterol Máu Ở Người Cao Tuổi
Cách điều trị tăng cholesterol máu ở người cao tuổi hiệu quả nhất là cải thiện mỡ máu cao thông qua chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt. Bệnh nhân nên kiểm tra mỡ trong máu định kỳ 3-6 tháng một lần hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ.
Duy trì cân nặng ổn định. Nếu thừa cân, cần tích cực giảm cân bằng chế độ ăn uống lành mạnh và tăng cường vận động. Tập thể dục hoặc chơi các môn thể thao nhẹ nhàng như đi bộ, cầu lông.
Nếu đã tích cực thay đổi lối sống mà mỡ trong máu vẫn cao, cần dùng thêm thuốc hạ mỡ máu theo chỉ định của bác sĩ. Thời gian dùng thuốc có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm hoặc suốt đời, tùy thuộc vào tình trạng bệnh. Người bệnh cần uống thuốc đều đặn, không được bỏ thuốc giữa chừng.
Đối với bệnh nhân tim mạch, bệnh thận mạn tính hoặc đái tháo đường, cần tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sĩ để duy trì mỡ trong máu ở mức độ tối ưu, phòng tránh đột quỵ và nhồi máu cơ tim. Bệnh nhân nên chọn một môn thể thao phù hợp với sức khỏe để luyện tập như đi bộ, cầu lông, bóng bàn, bơi, đạp xe, thể dục dưỡng sinh, hoặc yoga.
6. Dinh Dưỡng Có Ảnh Hưởng Đến Tăng Cholesterol Máu?
Chế độ ăn đóng vai trò trung tâm trong điều trị tăng cholesterol máu ở người cao tuổi, nhằm ngăn ngừa xơ vữa động mạch và bệnh mạch vành.
6.1. Nguyên Tắc Chung
- Giảm năng lượng dưới 1800 Kcal mỗi ngày.
- Hạn chế ăn ngũ cốc.
- Hạn chế ăn các thực phẩm chứa đường và bánh kẹo ngọt (< 20g/ngày).
- Hạn chế trái cây ngọt.
- Tăng cường các loại thức ăn giàu chất chống oxy hóa (ăn nhiều rau xanh, 400 – 500g/ngày).
- Sử dụng dầu thực vật: dầu mè, dầu đậu nành (20g/ngày).
- Sử dụng nước tương và nước mắm như bình thường nếu không mắc cao huyết áp.
6.2. Những Thực Phẩm Nên Ăn
- Ăn nhiều rau củ quả tươi và trái cây chín loại ít ngọt (khoảng 500g mỗi ngày), ăn trực tiếp tốt hơn là chỉ ép lấy nước uống.
- Ăn nhiều tỏi nếu có thể.
- Nên ăn cá và các loại đậu thay thế thịt: mỗi tuần nên có 3 ngày ăn cá và 1 ngày ăn đậu (đậu phụ, đậu cô ve, đậu xanh, đậu đen… thay vì ăn thịt).
- Ăn thịt thì chỉ nên chọn các loại thịt nạc không lẫn mỡ, không ăn da và gân.
- Mỗi tuần chỉ nên ăn từ 1-2 quả trứng gà hoặc vịt.
- Nên dùng các loại dầu như dầu vừng, dầu đậu nành, dầu hướng dương, dầu ô liu thay cho mỡ động vật trong các món ăn chế biến bằng cách chiên xào.
- Nên uống nhiều nước hằng ngày (từ 1.5- 2 lít).
6.3. Những Thực Phẩm Không Nên Sử Dụng
- Thức ăn nội tạng động vật (óc, tim, gan, thận, dạ dày của heo, bò, dồi lợn…)
- Thịt mỡ
- Sò, cua, ốc bể
- Thực phẩm chứa nguồn mỡ động vật: mỡ lợn, mỡ bò, mỡ gà …
- Bơ, phô mai, sô-cô-la
- Dầu dừa
- Sữa bột toàn phần (full cream milk powder).