Xơ vữa động mạch là gì?
Xơ vữa động mạch là tình trạng các động mạch – các mạch máu mang oxy và chất dinh dưỡng từ tim đến các cơ quan trong cơ thể – bị hẹp hoặc tắc nghẽn do sự tích tụ của các mảng bám (gọi là mảng xơ vữa). Mảng bám này bao gồm chất béo, cholesterol, canxi và các chất khác lưu thông trong máu. Theo thời gian, sự tích tụ này khiến thành mạch máu cứng lại và kém linh hoạt, làm giảm khả năng lưu thông máu và gây tổn thương cho cơ quan nhận máu.
Khi động mạch bị tắc nghẽn nghiêm trọng hoặc hoàn toàn, dòng máu không thể lưu thông đến các mô và cơ quan, gây ra các biến chứng nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, bệnh động mạch ngoại biên hay thậm chí là gây đột quỵ. Theo thống kê của Hội Tim mạch học Việt Nam, xơ vữa động mạch là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh tim mạch, chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong cộng đồng.
Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch thường phát triển trong thời gian dài và có thể bắt đầu từ khi còn trẻ. Mặc dù nguyên nhân chính xác của xơ vữa động mạch chưa được xác định hoàn toàn, nhưng có nhiều yếu tố nguy cơ đã được chứng minh là góp phần vào quá trình hình thành mảng bám trong động mạch:
- Tăng cholesterol máu: Lượng cholesterol xấu (LDL) cao và cholesterol tốt (HDL) thấp là nguyên nhân chính dẫn đến sự tích tụ mảng bám trong động mạch. Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, nên duy trì mức cholesterol LDL dưới 100 mg/dL và cholesterol HDL trên 40 mg/dL để giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
- Cao huyết áp: Huyết áp cao có thể gây tổn thương thành mạch máu, tạo điều kiện cho cholesterol và các chất béo khác bám vào thành mạch và hình thành mảng xơ vữa. Mục tiêu huyết áp nên duy trì dưới 130/80 mmHg.
- Hút thuốc lá: Nicotin trong thuốc lá không chỉ gây tăng huyết áp mà còn làm hỏng lớp nội mạc của mạch máu, tăng nguy cơ xơ vữa. Bỏ thuốc lá là một trong những biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa xơ vữa động mạch.
- Béo phì: Thừa cân và béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như đái tháo đường và tăng huyết áp, góp phần vào sự phát triển của xơ vữa động mạch. Duy trì cân nặng hợp lý (BMI từ 18.5-22.9) giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.
- Đái tháo đường: Lượng đường trong máu cao có thể gây tổn thương cho thành mạch máu, làm tăng nguy cơ xơ vữa. Kiểm soát đường huyết ở mức mục tiêu (HbA1c < 7%) là rất quan trọng.
- Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất làm tăng nguy cơ béo phì, cao huyết áp và rối loạn mỡ máu, tất cả đều là yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch. Tập thể dục thường xuyên (ít nhất 150 phút mỗi tuần) giúp cải thiện sức khỏe tim mạch.
Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch thường không gây ra triệu chứng rõ ràng cho đến khi mảng xơ vữa làm hẹp lòng động mạch đến mức độ nhất định. Dấu hiệu của xơ vữa động mạch sẽ khác nhau tùy thuộc vào vị trí động mạch bị ảnh hưởng.
- Xơ vữa động mạch não: Thường gặp nhất là xơ vữa động mạch não giữa. Ban đầu, sự thiếu máu ở não gây mất cân bằng giữa chức năng kích thích và ức chế thần kinh. Điều này dẫn đến các cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA). Trong trường hợp nghiêm trọng, tắc động mạch não có thể gây đột quỵ, làm tăng nguy cơ tàn tật hoặc tử vong. Các triệu chứng có thể bao gồm yếu liệt nửa người, khó nói, mất thị lực đột ngột.
- Xơ vữa động mạch mắt: Sự thiếu máu cung cấp cho võng mạc dẫn đến các rối loạn về thị lực, gây suy giảm khả năng nhìn và thậm chí có thể dẫn đến mù lòa. Bệnh nhân có thể thấy mờ mắt, nhìn đôi hoặc mất thị lực một bên.
- Xơ vữa động mạch cảnh: Nếu độ hẹp của động mạch dưới 70%, thường sẽ không có triệu chứng. Tuy nhiên, khi độ hẹp đạt từ 70% đến 99%, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng. Các triệu chứng này tương tự như đột quỵ.
- Xơ vữa động mạch ở ruột: Các động mạch mạc treo tràng trên, dưới và động mạch thượng vị cung cấp máu cho ruột. Khi bị xơ vữa, sẽ gây ra các triệu chứng như thiếu máu, loét, hoặc thủng ruột, đi kèm với triệu chứng đau dữ dội sau bữa ăn, sụt cân và tiêu chảy. Bệnh nhân thường cảm thấy đau bụng sau khi ăn, sợ ăn và dẫn đến sụt cân.
- Xơ vữa động mạch thận: Giai đoạn đầu thường không có biểu hiện gì. Khi bệnh nặng, bệnh nhân có thể bị tăng huyết áp, mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, sưng tay hoặc chân. Trong trường hợp nặng, xơ vữa động mạch thận có thể gây suy thận. Xét nghiệm máu và nước tiểu có thể giúp phát hiện bệnh.
- Xơ vữa động mạch vành: Xơ vữa thường xảy ra ở động mạch vành trái nhiều hơn phải. Triệu chứng bao gồm đau thắt ngực, thiếu máu cục bộ hoặc nhồi máu cơ tim cấp. Bệnh nhân có thể cảm thấy đau thắt ngực, đổ mồ hôi, chóng mặt, tim đập nhanh, khó thở, và buồn nôn. Đây là một tình trạng cấp cứu và cần được can thiệp ngay lập tức.
- Xơ vữa động mạch chủ: Có thể dẫn đến phình hoặc bóc tách động mạch chủ, và trong tình trạng nghiêm trọng nhất là vỡ động mạch chủ, đe dọa tính mạng. Bệnh nhân có thể cảm thấy đau ngực hoặc đau lưng dữ dội.
- Xơ vữa động mạch chi dưới: Gây ra triệu chứng đau cách hồi, cảm giác nặng, nhức và chuột rút ở chân khi đi bộ hoặc leo cầu thang. Trong các trường hợp nghiêm trọng hơn, có thể dẫn đến hoại tử đầu chi. Bệnh nhân có thể thấy da chân lạnh, tím tái và có vết loét khó lành.
Phòng ngừa xơ vữa động mạch
Để phòng ngừa xơ vữa động mạch và bảo vệ sức khỏe tim mạch, bạn có thể thực hiện những biện pháp sau:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế chất béo bão hòa (có trong thịt đỏ, mỡ động vật, đồ chiên xào), tăng cường chất xơ từ rau quả và ngũ cốc nguyên hạt, giảm lượng muối (dưới 5g/ngày) và bổ sung omega-3 từ cá biển (cá hồi, cá thu, cá trích).
- Duy trì cân nặng hợp lý: Kiểm soát cân nặng giúp giảm nguy cơ xơ vữa động mạch, hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Bạn có thể tham khảo ý kiến của bác sĩ dinh dưỡng để có chế độ ăn uống và tập luyện phù hợp.
- Tập thể dục thường xuyên: Duy trì ít nhất 150 phút hoạt động vừa phải mỗi tuần (ví dụ: đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội) để cải thiện tuần hoàn máu và giảm cholesterol.
- Bỏ thuốc lá: Ngừng hút thuốc giúp ngăn ngừa tổn thương mạch máu và giảm nguy cơ hình thành mảng xơ vữa. Bạn có thể tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chương trình cai thuốc lá.
- Kiểm soát huyết áp: Hạn chế muối, giảm căng thẳng và thường xuyên kiểm tra huyết áp. Nếu huyết áp cao, cần tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ.
- Kiểm soát cholesterol và đường huyết: Duy trì mức cholesterol và đường huyết ổn định giúp giảm nguy cơ mắc bệnh. Cần kiểm tra định kỳ và tuân thủ điều trị nếu có bất thường.
Xơ vữa động mạch là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Việc duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát các yếu tố nguy cơ và thường xuyên thăm khám bác sĩ là những bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe tim mạch và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm của xơ vữa động mạch.
Nếu bạn có bất kỳ lo lắng nào về sức khỏe tim mạch hoặc có các yếu tố nguy cơ của xơ vữa động mạch, hãy đến Phòng khám Tim mạch BS Phạm Xuân Hậu để được tư vấn và kiểm tra. Địa chỉ phòng khám tại 336a Phan Văn Trị, P11, Bình Thạnh, TPHCM. Bạn cũng có thể liên hệ qua số điện thoại 0938237460 để đặt lịch hẹn.