Tăng áp động mạch phổi: Hiểu rõ về bệnh lý nguy hiểm
Tăng áp động mạch phổi (ĐMP) là một bệnh lý có thể gặp ở bất cứ lứa tuổi nào, từ trẻ sơ sinh đến người lớn tuổi. Bệnh xảy ra khi áp lực trong các động mạch mang máu từ tim đến phổi tăng cao một cách bất thường. Nếu không được điều trị kịp thời hoặc loại bỏ nguyên nhân gây bệnh, tăng áp ĐMP có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Bài viết dưới đây sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về căn bệnh này.
1. Tăng áp động mạch phổi là gì?
Định nghĩa: Tăng áp động mạch phổi (Pulmonary Hypertension - PH) là một loại tăng huyết áp ảnh hưởng đến các động mạch phổi và bên phải của tim theo định nghĩa của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA). Khác với tăng huyết áp toàn thân (cao huyết áp thông thường), tăng áp ĐMP xảy ra khi áp lực trong các mạch máu ở phổi tăng cao.
Cơ chế: Ở người bình thường, tâm thất phải có nhiệm vụ bơm máu lên phổi để nhận oxy. Quá trình này tạo ra một áp lực nhất định lên thành động mạch phổi. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân khác nhau (xơ vữa, thu hẹp, tổn thương mạch máu), quá trình lưu thông máu có thể bị cản trở, làm tăng áp lực trong động mạch phổi. Khi áp lực này tăng lên, tim phải phải làm việc vất vả hơn để bơm máu qua phổi. Lâu dần, tim phải sẽ suy yếu và dẫn đến suy tim phải.
Mức độ nghiêm trọng: Tăng áp ĐMP là một bệnh lý nghiêm trọng, có xu hướng tiến triển xấu dần theo thời gian. Nếu không được điều trị, bệnh có thể dẫn đến suy tim phải, gây ra các triệu chứng như khó thở, mệt mỏi, phù nề và cuối cùng là tử vong.
Điều trị: Hiện nay, tăng áp ĐMP vẫn chưa thể chữa khỏi hoàn toàn. Các phương pháp điều trị hiện tại tập trung vào việc giảm triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân. Các phương pháp điều trị bao gồm:
- Sử dụng thuốc để giãn mạch phổi, giảm áp lực trong động mạch phổi.
- Sử dụng oxy liệu pháp để cải thiện tình trạng thiếu oxy trong máu.
- Sử dụng thuốc lợi tiểu để giảm phù nề.
- Phẫu thuật (trong một số trường hợp nhất định).
2. Triệu chứng của tăng áp động mạch phổi
Giai đoạn sớm: Ở giai đoạn đầu, tăng áp ĐMP thường không có triệu chứng rõ rệt. Bệnh diễn biến âm thầm, khiến cho việc phát hiện sớm trở nên khó khăn. Đây là lý do tại sao tăng áp ĐMP thường được chẩn đoán muộn, khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn nặng.
Các dấu hiệu nhận biết: Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng sẽ dần xuất hiện. Một số dấu hiệu gợi ý tăng áp ĐMP bao gồm:
- Khó thở: Đây là triệu chứng phổ biến nhất. Ban đầu, người bệnh chỉ cảm thấy khó thở khi gắng sức (ví dụ: tập thể dục, leo cầu thang). Về sau, khó thở có thể xảy ra ngay cả khi nghỉ ngơi.
- Mệt mỏi: Người bệnh thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức, ngay cả sau khi đã nghỉ ngơi đầy đủ.
- Đau thắt ngực: Cảm giác đau, tức nặng ở vùng ngực, đặc biệt là khi gắng sức.
- Sưng phù: Sưng phù ở tay, chân, mắt cá chân do ứ dịch.
- Nhịp tim nhanh: Tim đập nhanh hơn bình thường.
- Da và môi tím tái: Tình trạng tím tái ở da và môi (chứng xanh tím) cho thấy máu không được cung cấp đủ oxy.
- Chóng mặt, ngất xỉu: Cảm giác chóng mặt, choáng váng, thậm chí ngất xỉu do lượng máu lên não không đủ.
- Khó thở tăng lên ở người có bệnh tim, phổi: Nếu bạn đã mắc các bệnh tim hoặc phổi, tình trạng khó thở trở nên tồi tệ hơn có thể là dấu hiệu của tăng áp ĐMP.
- Chướng bụng, khó tiêu: Ứ dịch có thể gây ra tình trạng chướng bụng, khó tiêu.
3. Nguyên nhân gây ra bệnh tăng áp động mạch phổi
Cơ chế bệnh sinh: Khi máu chảy qua tim, tâm thất phải bơm máu lên phổi thông qua động mạch phổi. Tại phổi, máu sẽ giải phóng CO2 và nhận oxy. Máu giàu oxy sau đó sẽ trở về tim trái để được bơm đi khắp cơ thể. Thông thường, máu lưu thông dễ dàng qua các mạch máu trong phổi vì áp lực trong động mạch phổi thấp hơn nhiều so với áp lực trong các mạch máu khác trong cơ thể. Tuy nhiên, ở những người bị tăng áp ĐMP, có sự thay đổi trong các tế bào lót động mạch phổi, gây ra tình trạng tăng huyết áp. Những thay đổi này khiến cho các mạch máu bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn, làm cho động mạch trở nên cứng hơn hoặc hẹp hơn. Điều này làm tăng áp lực trong động mạch phổi khi máu lưu thông.
Phân loại theo nguyên nhân: Tăng áp động mạch phổi thường được chia thành hai nhóm chính, dựa vào nguyên nhân gây bệnh:
- Tăng áp ĐMP nguyên phát (hay vô căn): Trong trường hợp này, không thể xác định được nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, một số yếu tố nguy cơ có liên quan đến tình trạng này, bao gồm:
- Đột biến gen, yếu tố di truyền: Một số đột biến gen có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Tác động của thuốc giảm cân không rõ nguồn gốc: Một số loại thuốc giảm cân không được kiểm chứng có thể gây hại cho mạch máu phổi.
- Dị tật tim bẩm sinh: Một số dị tật tim có thể làm tăng áp lực trong động mạch phổi.
- HIV, xơ gan: Các bệnh lý này có thể gây tổn thương mạch máu phổi.
- Bệnh lý tĩnh mạch, mao mạch phổi: Tắc nghẽn tĩnh mạch phổi có thể dẫn đến tăng áp ĐMP.
- Tăng áp ĐMP thứ phát: Trường hợp này xảy ra phổ biến hơn so với tăng áp ĐMP nguyên phát. Nguyên nhân gây bệnh có thể được xác định rõ ràng, bao gồm:
- Bất thường tim: Các bệnh van tim (hẹp van hai lá, hở van hai lá), phì đại thất trái có thể gây tăng áp lực trong động mạch phổi.
- Bệnh phổi: Các bệnh phổi mạn tính như COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính), xơ phổi, ngưng thở khi ngủ có thể gây tổn thương mạch máu phổi.
- Tắc nghẽn động mạch phổi: Cục máu đông có thể gây tắc nghẽn động mạch phổi, làm tăng áp lực.
- Bệnh mô liên kết: Các bệnh như xơ cứng bì, lupus có thể ảnh hưởng đến mạch máu phổi.
- Tim bẩm sinh, suy tim: Các bệnh lý này có thể gây tăng áp lực trong động mạch phổi.
- Biến chứng từ các bệnh khác: Bệnh tuyến giáp, đa hồng cầu nguyên phát có thể gây ảnh hưởng đến động mạch phổi.
- Sử dụng chất kích thích: Cocaine có thể gây tổn thương mạch máu phổi.
- Bệnh gan mạn tính: Xơ gan có thể gây tăng áp lực trong động mạch phổi.
- Bệnh phổi gây sẹo: Sẹo trong mô phổi có thể làm tăng áp lực trong động mạch phổi.
- Thiếu máu tế bào hình liềm: Bệnh lý này có thể gây tổn thương mạch máu phổi.
- Tăng áp ĐMP nguyên phát (hay vô căn): Trong trường hợp này, không thể xác định được nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, một số yếu tố nguy cơ có liên quan đến tình trạng này, bao gồm:
Tầm quan trọng của việc phát hiện sớm: Bệnh nhân bị tăng áp động mạch phổi thường đến bệnh viện khi bệnh đã trở nặng, gây khó khăn cho quá trình điều trị. Vì vậy, việc phát hiện bệnh sớm là vô cùng quan trọng. Mỗi người nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe tổng quát để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm. Đồng thời, khi thấy bất cứ dấu hiệu nào của bệnh (đặc biệt là khó thở, mệt mỏi kéo dài), cần đến ngay cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và can thiệp kịp thời.