Bài viết giải thích khi nào bệnh nhân đái tháo đường típ 2 cần kết hợp thuốc và insulin. Metformin thường là lựa chọn đầu tay, nhưng khi không đủ, bác sĩ sẽ thêm thuốc hoặc insulin. Insulin cần thiết khi suy gan, thận, mang thai, bệnh cấp tính hoặc thất bại với thuốc viên. Lưu ý, dùng insulin không có nghĩa bệnh nặng, mà để kiểm soát đường huyết tốt hơn.

Điều trị đái tháo đường típ 2: Khi nào cần kết hợp thuốc và insulin?

Trong quá trình điều trị đái tháo đường, việc kiểm soát đường huyết là vô cùng quan trọng. Theo thời gian, có thể bạn sẽ cần nhiều hơn một loại thuốc để đạt được mục tiêu điều trị đường huyết mà bác sĩ đã đề ra. Vậy, khi nào cần kết hợp thuốc và khi nào cần đến insulin?

• Tổng quan về điều trị đái tháo đường típ 2

  Không giống như bệnh nhân đái tháo đường típ 1, ở đó tế bào tụy đã bị phá hủy hoàn toàn và không thể sản xuất insulin, tuyến tụy của người mắc đái tháo đường típ 2 vẫn còn khả năng tiết ra insulin. Tuy nhiên, lượng insulin này thường không đủ để vượt qua tình trạng kháng insulin của các mô trong cơ thể. Điều này có nghĩa là các tế bào không đáp ứng hiệu quả với insulin, dẫn đến đường huyết tăng cao.

  Do đó, trong giai đoạn đầu của bệnh đái tháo đường típ 2, người bệnh có thể không cần dùng insulin bổ sung. Thay vào đó, bác sĩ sẽ kê đơn các loại thuốc viên, kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh (hạn chế tinh bột, chất béo…) và tăng cường vận động thể chất. Các thuốc viên này có tác dụng:

  • Giảm sự đề kháng insulin, giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn.
  • Kích thích tuyến tụy tiết ra thêm insulin để đáp ứng nhu cầu chuyển hóa đường của cơ thể. Hiện nay, có rất nhiều nhóm thuốc điều trị đái tháo đường típ 2 khác nhau. Bác sĩ sẽ lựa chọn loại thuốc phù hợp nhất dựa trên tình trạng bệnh cụ thể của từng người. Theo thời gian, việc kết hợp nhiều loại thuốc có thể trở nên cần thiết để kiểm soát đường huyết một cách hiệu quả. Theo ADA (American Diabetes Association) việc điều trị tăng cường để đạt mục tiêu HbA1c được khuyến cáo, và cần theo dõi sát để điều chỉnh kịp thời. (tham khảo: Standards of Medical Care in Diabetes—2024)

• Metformin - Lựa chọn hàng đầu

  Hầu hết các hướng dẫn điều trị đái tháo đường típ 2, cả trên thế giới và tại Việt Nam, đều khuyến cáo sử dụng Metformin như là lựa chọn điều trị ban đầu cho những bệnh nhân thừa cân hoặc béo phì, trừ khi có chống chỉ định. Metformin là một loại thuốc có tác dụng làm giảm tình trạng kháng insulin, giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn.

  Nếu chỉ dùng Metformin không đủ để đưa đường huyết về mức mục tiêu, bác sĩ sẽ cân nhắc kết hợp thêm các loại thuốc khác. Sự kết hợp này có thể là một nhóm thuốc hạ đường huyết đường uống khác, hoặc thậm chí là insulin, tùy thuộc vào tình trạng bệnh của bạn.

  Metformin hoạt động bằng cách ức chế sự sản xuất glucose của gan. Thuốc này thường an toàn cho người mắc đái tháo đường típ 2 có chức năng gan và thận bình thường. Metformin đặc biệt hiệu quả ở những người thừa cân hoặc béo phì, vì nó giúp giảm kháng insulin và không gây tăng cân như một số loại thuốc khác (ví dụ như sulfonylureas hoặc insulin).

  Để giúp bệnh nhân sử dụng thuốc thuận tiện hơn và giảm số lượng viên thuốc phải uống mỗi ngày, Metformin thường được bào chế kết hợp với một nhóm thuốc điều trị đái tháo đường típ 2 khác trong cùng một viên thuốc. Ví dụ, nó có thể được kết hợp với nhóm sulfonylureas hoặc nhóm ức chế men DPP-4. Theo nghiên cứu UKPDS (United Kingdom Prospective Diabetes Study) cho thấy việc kiểm soát đường huyết chặt chẽ giúp giảm các biến chứng mạch máu nhỏ và lớn ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2. (tham khảo: Effect of intensive blood-glucose control with metformin on complications in overweight patients with type 2 diabetes (UKPDS 34))

  Việc phối hợp thuốc điều trị là điều khó tránh khỏi theo thời gian vì chức năng tụy tiết insulin nội sinh sẽ giảm dần. Một loại thuốc duy nhất không thể đảm bảo đạt được mục tiêu đường huyết. Đái tháo đường típ 2 là một bệnh mãn tính, và người bệnh có thể sống lâu dài (80-90 tuổi) nếu đường huyết được kiểm soát tốt. Do đó, các hướng dẫn điều trị đều khuyến cáo kết hợp thuốc theo các cơ chế tác dụng khác nhau, phù hợp với từng bệnh nhân cụ thể. Việc kết hợp thuốc giúp kiểm soát đường huyết nhanh hơn và duy trì sự ổn định lâu dài.

• Khi nào bệnh nhân đái tháo đường típ 2 cần sử dụng insulin?

  Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tại thời điểm chẩn đoán đái tháo đường, chức năng tiết insulin của tuyến tụy đã suy giảm khoảng 50%. Trong vòng 10-12 năm tiếp theo, chức năng này có thể mất hoàn toàn. Khi đó, người bệnh đái tháo đường típ 2 bắt buộc phải tiêm insulin.

  Tuy nhiên, trong thực tế, có nhiều tình huống khác có thể khiến bệnh nhân đái tháo đường típ 2 phải chuyển sang chế độ điều trị hoàn toàn bằng insulin, hoặc phối hợp insulin với thuốc hạ đường huyết đường uống để đạt được mục tiêu điều trị. Dưới đây là một số trường hợp phổ biến:

  • Bệnh nhân suy gan hoặc suy thận nặng: Trong trường hợp này, tất cả các thuốc hạ đường huyết đường uống đều có thể chống chỉ định, do đó bệnh nhân bắt buộc phải chuyển sang chế độ tiêm insulin hoàn toàn.
  • Phụ nữ mang thai mắc đái tháo đường: Hiện tại, chưa có đủ nghiên cứu về độ an toàn của thuốc hạ đường huyết đường uống cho phụ nữ mang thai mắc đái tháo đường, vì các thuốc này có thể đi qua nhau thai. Do đó, insulin là lựa chọn điều trị duy nhất trong giai đoạn này. Theo khuyến cáo của ACOG (American College of Obstetricians and Gynecologists), insulin là lựa chọn hàng đầu trong điều trị đái tháo đường thai kỳ.
  • Các trường hợp bệnh cấp tính phải nhập viện hoặc phẫu thuật: Trong những tình huống này, cần sử dụng insulin để giảm đường huyết nhanh chóng và kiểm soát đường huyết một cách tối ưu. Sau khi xuất viện và tình trạng bệnh đã ổn định, bạn có thể sử dụng lại thuốc viên uống theo chỉ định của bác sĩ. Trong các tình huống cấp cứu, kiểm soát đường huyết chặt chẽ giúp cải thiện kết quả điều trị (tham khảo: NICE-SUGAR study).
  • Thất bại điều trị với thuốc viên: Khi đã phối hợp nhiều loại thuốc viên mà vẫn không kiểm soát tốt đường huyết, bác sĩ sẽ cân nhắc phối hợp thuốc viên uống hạ đường huyết với insulin (thường là 1-2 mũi insulin nền), hoặc chuyển sang chế độ điều trị hoàn toàn bằng insulin.

  Một điều quan trọng cần lưu ý: Việc bác sĩ chỉ định tiêm insulin không có nghĩa là bệnh của bạn đã rất nặng và không còn hy vọng sống lâu dài. Insulin được chỉ định trong những tình huống cần kiểm soát đường huyết một cách tối ưu, khi bệnh đã kéo dài và kém đáp ứng với thuốc viên đơn lẻ, hoặc trong các trường hợp bệnh cấp tính có chống chỉ định với thuốc viên (như đã nêu ở trên). Bệnh nhân đái tháo đường típ 2 sử dụng insulin vẫn có thể sống khỏe mạnh và lâu dài nếu đường huyết được kiểm soát tốt. Nghiên cứu ORIGIN (Outcome Reduction with Initial Glargine Intervention) cho thấy việc sử dụng insulin glargine sớm trong điều trị đái tháo đường không làm tăng nguy cơ tim mạch.