Bài viết cung cấp thông tin về tăng huyết áp, từ định nghĩa, phân loại, yếu tố nguy cơ đến các biến chứng. Đặc biệt, bài viết tập trung vào các phương pháp điều trị không dùng thuốc như thay đổi lối sống, chế độ ăn uống, tập thể dục, giảm căng thẳng, giúp kiểm soát huyết áp hiệu quả, giảm thiểu việc sử dụng thuốc.

Tăng Huyết Áp và Các Phương Pháp Điều Trị Không Dùng Thuốc

Tăng huyết áp là một trong những căn bệnh phổ biến hiện nay. Nếu không được điều trị và kiểm soát tốt, bệnh có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, bao gồm đau tim, đột quỵ, suy thận, và thậm chí là tử vong. Bên cạnh việc sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, các phương pháp điều trị không dùng thuốc đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát huyết áp, đặc biệt là ở giai đoạn sớm của bệnh hoặc kết hợp với điều trị bằng thuốc để tăng hiệu quả.

1. Tăng Huyết Áp Là Gì?

Tăng huyết áp, hay còn gọi là cao huyết áp, là một bệnh lý mạn tính xảy ra khi áp lực của máu tác động lên thành động mạch cao hơn mức bình thường trong một thời gian dài. Theo ACC/AHA 2017, tăng huyết áp được định nghĩa khi huyết áp tâm thu (HATT) từ 130 mmHg trở lên hoặc huyết áp tâm trương (HATTr) từ 80 mmHg trở lên.

Huyết áp được biểu thị bằng hai chỉ số, ví dụ: 120/80 mmHg. Chỉ số trên (120 mmHg) là huyết áp tâm thu (systolic blood pressure) – đo áp lực trong động mạch khi tim co bóp để bơm máu đi nuôi cơ thể. Chỉ số dưới (80 mmHg) là huyết áp tâm trương (diastolic blood pressure) – đo áp lực trong động mạch khi tim giãn ra giữa các nhịp đập.

Huyết áp thường được đo bằng đơn vị milimét thủy ngân (mmHg). Khi bạn bị tăng huyết áp, một trong hai chỉ số này hoặc cả hai đều cao hơn so với mức bình thường.

2. Ý Nghĩa Của Chỉ Số Huyết Áp

Chỉ số huyết áp giúp bác sĩ đánh giá mức độ tăng huyết áp và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Dưới đây là phân loại huyết áp theo Hội Tim Mạch Học Việt Nam (VNAH) và các tổ chức uy tín khác:

• Huyết áp tối ưu: HATT < 120 mmHg và HATTr < 80 mmHg
• Huyết áp bình thường: HATT từ 120-129 mmHg và/hoặc HATTr từ 80-84 mmHg
• Huyết áp bình thường cao: HATT từ 130-139 mmHg và/hoặc HATTr từ 85-89 mmHg
• Tăng huyết áp độ 1: HATT từ 140-159 mmHg và/hoặc HATTr từ 90-99 mmHg
• Tăng huyết áp độ 2: HATT từ 160-179 mmHg và/hoặc HATTr từ 100-109 mmHg
• Tăng huyết áp độ 3: HATT ≥ 180 mmHg và/hoặc HATTr ≥ 110 mmHg

Khuyến cáo về đích điều trị:

• Mục tiêu điều trị chung cho bệnh nhân tăng huyết áp là <140/90 mmHg.
• Đối với những bệnh nhân có thể dung nạp tốt điều trị, nên xem xét mục tiêu <130/80 mmHg để giảm thiểu nguy cơ tim mạch (theo khuyến cáo của ESC/ESH 2018).

3. Những Yếu Tố Nguy Cơ Gây Tăng Huyết Áp

Có nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tăng huyết áp, bao gồm:

• Tuổi: Nguy cơ tăng huyết áp tăng lên theo tuổi tác.
• Giới tính: Nam giới có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nữ giới ở độ tuổi trung niên. Tuy nhiên, sau mãn kinh, nguy cơ ở nữ giới có thể tăng lên.
• Chủng tộc: Người gốc Phi có tỷ lệ mắc tăng huyết áp cao hơn so với các chủng tộc khác.
• Tiền sử gia đình: Nếu gia đình có người mắc tăng huyết áp sớm (nam < 55 tuổi, nữ < 65 tuổi) hoặc bệnh tim mạch sớm, bạn có nguy cơ cao hơn.
• Mãn kinh sớm: Phụ nữ mãn kinh sớm có nguy cơ cao hơn.
• Các bệnh lý: Đái tháo đường, tăng cholesterol máu, tăng acid uric máu.
• Thừa cân hoặc béo phì: Cân nặng vượt quá mức khuyến cáo làm tăng áp lực lên tim và mạch máu.
• Hút thuốc lá: Hút thuốc lá làm tổn thương thành mạch và làm tăng huyết áp.
• Sử dụng chất kích thích: Uống nhiều rượu bia có thể làm tăng huyết áp.
• Tiêu thụ quá nhiều muối: Muối làm tăng giữ nước trong cơ thể, dẫn đến tăng huyết áp.
• Mắc chứng ngưng thở khi ngủ: Tình trạng này gây ra những đợt thiếu oxy trong máu, làm tăng huyết áp.
• Thường xuyên bị căng thẳng: Stress kéo dài có thể dẫn đến tăng huyết áp.

4. Triệu Chứng Của Bệnh Tăng Huyết Áp

Tăng huyết áp thường được gọi là 'kẻ giết người thầm lặng' vì phần lớn những người mắc bệnh không nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi bệnh tiến triển nặng và gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Điều này khiến cho việc phát hiện bệnh thường chỉ xảy ra khi đo huyết áp định kỳ hoặc khi khám sức khỏe tổng quát.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người bệnh có thể gặp phải một số triệu chứng sau:

• Đau đầu, đặc biệt là vùng chẩm (sau gáy).
• Chóng mặt, hoa mắt.
• Khó thở.
• Đau ngực.
• Mờ mắt.
• Ù tai.

Các biến chứng có thể xảy ra do tăng huyết áp kéo dài:

• Đau tim và đột quỵ: Huyết áp cao làm xơ vữa động mạch, gây hẹp lòng mạch và dẫn đến thiếu máu cơ tim, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.
• Phình động mạch: Huyết áp cao làm suy yếu thành động mạch, gây phình và có thể vỡ, đe dọa tính mạng.
• Suy tim: Tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu chống lại áp lực cao, dẫn đến phì đại cơ tim và cuối cùng là suy tim.
• Suy thận: Tăng huyết áp làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, gây suy giảm chức năng thận.
• Xuất huyết võng mạc: Huyết áp cao làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong mắt, gây giảm thị lực hoặc mù lòa.
• Hội chứng chuyển hóa: Bao gồm tăng vòng eo, tăng triglycerides, giảm HDL-C (cholesterol tốt), tăng đường huyết và tăng huyết áp, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và tiểu đường.
• Biến chứng não: Thu hẹp động mạch não gây giảm lưu lượng máu đến não, dẫn đến đột quỵ, xuất huyết não, nhồi máu não, và suy giảm trí nhớ.

5. Có Thể Giảm Huyết Áp Mà Không Cần Dùng Thuốc Không?

Điều trị tăng huyết áp không dùng thuốc là một phần quan trọng trong việc kiểm soát bệnh, đặc biệt ở giai đoạn sớm. Nó được khuyến cáo cho những người có tiền tăng huyết áp hoặc tăng huyết áp độ 1, và có thể được sử dụng kết hợp với thuốc để tăng hiệu quả điều trị. Dưới đây là những thay đổi lối sống quan trọng có thể giúp bạn giảm huyết áp một cách tự nhiên:

• Giữ cân nặng phù hợp:
  • Duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) trong khoảng 20-25 kg/m2.
  • Giữ vòng eo dưới 94 cm ở nam và dưới 80 cm ở nữ.
  • Giảm cân (nếu thừa cân hoặc béo phì) có thể giúp giảm huyết áp đáng kể (5-10 mmHg cho mỗi 10 kg giảm).
• Chế độ ăn uống lành mạnh:
  • Chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension): Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, cá, thịt gia cầm không da, và các sản phẩm sữa ít béo.
  • Hạn chế chất béo bão hòa, cholesterol, thịt đỏ, đồ ngọt và đồ uống có đường.
  • Giảm muối: Hạn chế lượng muối ăn vào dưới 6 gram mỗi ngày (khoảng 1 muỗng cà phê).
  • Bổ sung kali và canxi: Ăn nhiều thực phẩm giàu kali (chuối, khoai lang, rau bina) và canxi (sữa, sữa chua, phô mai).
  • Chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp giảm HATT từ 8-14 mmHg.
• Tăng cường hoạt động thể chất:
  • Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần.
  • Các hoạt động thể chất phù hợp bao gồm đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe, khiêu vũ, hoặc các môn thể thao khác.
  • Tập thể dục thường xuyên có thể giúp giảm HATT từ 4-9 mmHg.
• Hạn chế sử dụng chất kích thích:
  • Rượu bia: Giới hạn lượng cồn tiêu thụ ở mức dưới 14 đơn vị/tuần đối với nam và dưới 8 đơn vị/tuần đối với nữ (1 đơn vị tương đương 125 ml rượu vang hoặc 250 ml bia).
  • Caffeine: Hạn chế tiêu thụ các đồ uống chứa caffeine như cà phê, trà, nước ngọt.
• Từ bỏ thuốc lá:
  • Bỏ thuốc lá không chỉ giúp giảm huyết áp mà còn cải thiện sức khỏe tim mạch tổng thể.
• Kiểm soát căng thẳng:
  • Áp dụng các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc hít thở sâu.
  • Ngủ đủ giấc (7-8 tiếng mỗi đêm).
  • Tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, hoặc chuyên gia tâm lý nếu cần.

Hiệu quả của việc điều trị tăng huyết áp không dùng thuốc phụ thuộc rất nhiều vào sự tuân thủ và kiên trì của bệnh nhân. Nếu thực hiện tốt các biện pháp thay đổi lối sống, người bệnh có thể kiểm soát huyết áp một cách hiệu quả, giảm thiểu hoặc trì hoãn việc sử dụng thuốc, từ đó giảm chi phí điều trị và tránh được các tác dụng phụ không mong muốn của thuốc. Tham khảo ý kiến của bác sĩ để có kế hoạch điều trị phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của bạn.

Bài viết tham khảo nguồn: patient.info, acc.org, ahajournals.org, escardio.org, vnah.org.vn