Mục lục
- Tại sao chế độ ăn quan trọng với bệnh nhân tim mạch?
- Nguyên tắc dinh dưỡng chung được các bệnh viện TPHCM khuyến nghị
- Những thực phẩm nên ăn nhiều hơn
- Những thực phẩm nên hạn chế hoặc tránh
- Mẫu thực đơn 1 ngày (dễ thực hiện tại nhà)
- Lưu ý cho nhóm bệnh đặc hiệu
- Khi nào cần tư vấn chuyên khoa dinh dưỡng/khám tim?
- Kết luận và hành động tiếp theo
Tại sao chế độ ăn quan trọng với bệnh nhân tim mạch?
Chế độ ăn ảnh hưởng trực tiếp đến huyết áp, mỡ máu, cân nặng, đường huyết và tình trạng viêm — là các yếu tố quyết định nguy cơ biến cố tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ hay suy tim. Các bệnh viện ở TPHCM (theo hướng dẫn lâm sàng và bộ phận dinh dưỡng bệnh viện) thường nhấn mạnh: ăn uống hợp lý không chỉ kiểm soát triệu chứng mà còn giảm tỷ lệ nhập viện, giảm nhu cầu dùng thuốc và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các khuyến cáo này cũng phù hợp với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và nhiều hiệp hội tim mạch quốc tế.
Nguyên tắc dinh dưỡng chung được các bệnh viện TPHCM khuyến nghị
- Cân bằng năng lượng: duy trì cân nặng hợp lý — giảm nếu thừa cân (giảm 5–10% cân nặng sẽ có lợi cho huyết áp và mỡ máu).
- Hạn chế muối (natri): mục tiêu ≤2000 mg natri/ngày (khoảng ≤5 g muối ăn) cho người có tăng huyết áp hoặc suy tim theo hướng dẫn dinh dưỡng lâm sàng.
- Chọn chất béo lành mạnh: tăng dầu thực vật (dầu ôliu, dầu hướng dương), giảm chất béo bão hòa (mỡ động vật, bơ) và tránh chất béo chuyển hóa (một số thực phẩm chiên, bánh công nghiệp).
- Tăng rau quả và ngũ cốc nguyên hạt: ít nhất 5 phần rau quả/ngày; ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt thay vì tinh bột tinh chế.
- Kiểm soát đường và đồ uống có đường: hạn chế nước ngọt, bánh kẹo; ưu tiên trái cây tươi nếu cần ngọt.
- Ưu tiên thực phẩm ít chế biến: nấu ăn tại nhà, hạn chế thức ăn sẵn, thực phẩm đóng gói chứa nhiều muối, đường và chất béo không tốt.
- Phân bố bữa ăn hợp lý: ăn đều trong ngày, tránh ăn quá no một bữa — đặc biệt quan trọng với người suy tim có triệu chứng khó thở sau ăn nhiều.
(Nguồn tham khảo: Bộ Y tế Việt Nam, WHO, khuyến nghị dinh dưỡng lâm sàng các bệnh viện tuyến trung ương và chuyên khoa tim mạch.)
Những thực phẩm nên ăn nhiều hơn
- Cá béo (cá hồi, cá thu, cá trích): cung cấp axit béo omega‑3 có lợi cho tim. Ăn 2 lần/tuần nếu có thể.
- Rau xanh và trái cây tươi: giàu chất xơ, vitamin, khoáng; giúp kiểm soát cân nặng và giảm cholesterol.
- Ngũ cốc nguyên hạt: gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám — giúp no lâu và kiểm soát đường huyết.
- Các loại đậu, hạt: đậu, đỗ, hạt óc chó, hạnh nhân — nguồn protein thực vật và chất béo lành mạnh.
- Sữa ít béo hoặc sữa không đường: chọn sản phẩm ít chất béo bão hòa.
- Dầu thực vật tốt cho tim: dầu ôliu nguyên chất, dầu hướng dương, dầu đậu nành (dùng vừa phải).
Mẹo nhỏ: thay thịt đỏ bằng cá, gia cầm bỏ da hoặc đạm thực vật 2–3 lần/tuần; dùng nướng, hấp, luộc thay vì chiên rán.
Những thực phẩm nên hạn chế hoặc tránh
- Thực phẩm nhiều muối: nước mắm, mì gói, thực phẩm đóng hộp, đồ ăn nhanh. Kiểm tra nhãn mác để chọn loại ít muối.
- Chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa: mỡ heo, da gà, bơ, kem, một số thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn chiên ngập dầu.
- Thực phẩm nhiều đường: nước ngọt, bánh kẹo, kem — làm tăng nguy cơ tiểu đường và béo phì.
- Rượu bia: nếu uống, nên hạn chế theo khuyến cáo y tế (và một số trường hợp bệnh tim cần kiêng hoàn toàn).
- Thịt đỏ nhiều mỡ và nội tạng: nên cắt bớt hoặc thay bằng nguồn protein nạc.
Lời khuyên thực tế: đọc nhãn sản phẩm, nấu ăn gia đình giảm muối, dùng gia vị thay thế như chanh, giấm, thảo mộc để tăng hương vị.
Mẫu thực đơn 1 ngày (dễ thực hiện)
Sáng
- Cháo yến mạch với sữa ít béo, một ít hạt chia hoặc quả hạch, 1 quả chuối nhỏ.
- Uống nước hoặc trà thảo mộc không đường.
Trưa
- Cơm gạo lứt 1 chén nhỏ, cá kho hoặc cá hấp (ít muối), nhiều rau luộc hoặc salad trộn dầu ôliu.
- 1 chén canh rau xanh (ít muối).
Ăn nhẹ chiều
- 1 quả táo hoặc 1 hộp sữa chua ít béo.
Tối
- 1 phần ức gà bỏ da hoặc cá nướng, quinoa hoặc ít cơm, rau xào ít dầu.
- Tránh ăn quá no, kết thúc bữa ít nhất 2 giờ trước khi ngủ nếu có tiền sử suy tim nặng.
Ghi chú: Tùy theo cân nặng, tuổi và bệnh lý kèm theo (ví dụ tiểu đường) mà khẩu phần và năng lượng điều chỉnh. Hãy tham khảo chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ điều trị.
Lưu ý cho nhóm bệnh đặc hiệu
- Tăng huyết áp: chú ý giới hạn muối, duy trì trọng lượng hợp lý và dùng kali tự nhiên từ rau quả.
- Cao cholesterol/xơ vữa động mạch: tăng chất xơ hòa tan (yến mạch, đậu), giảm chất béo bão hòa; trong một số trường hợp bác sĩ khuyến cáo thuốc cùng chế độ ăn.
- Suy tim: kiểm soát muối chặt hơn, hạn chế nước nếu có phù và khó thở; cần theo dõi cân hàng ngày để phát hiện giữ nước sớm.
- Bệnh nhân đái tháo đường kèm theo: điều chỉnh lượng tinh bột, ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, theo dõi đường huyết thường xuyên.
Quan trọng: Những lưu ý trên mang tính chung; mọi thay đổi chế độ ăn cho người có bệnh lý nặng cần hỏi ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng của bệnh viện.
Khi nào cần tư vấn chuyên khoa dinh dưỡng/khám tim?
- Khi mới được chẩn đoán bệnh tim mạch (nhồi máu, suy tim, hẹp van, xơ vữa…).
- Không kiểm soát được huyết áp, mỡ máu hoặc đường huyết dù đã thay đổi lối sống.
- Có triệu chứng nặng như khó thở tăng, phù, đau ngực tái phát.
- Cần lập thực đơn cá nhân hóa do nhiều bệnh lý kèm theo (tiểu đường, suy thận, rối loạn chuyển hóa).
Tư vấn dinh dưỡng chuyên sâu giúp tối ưu hóa điều trị, giảm tương tác thuốc – thức ăn và nâng cao tuân thủ điều trị. Bạn có thể tìm hiểu thêm về dịch vụ tư vấn dinh dưỡng và khám tim mạch để được hỗ trợ tốt nhất.
Kết luận và hành động tiếp theo
Chế độ ăn là một phần quan trọng trong chăm sóc bệnh nhân tim mạch. Bắt đầu bằng những thay đổi nhỏ: giảm muối, tăng rau quả, chọn chất béo tốt và nấu ăn tại nhà. Hãy đặt lịch tư vấn dinh dưỡng tại bệnh viện hoặc phòng khám tim mạch để có thực đơn cá thể hóa.
Nếu bạn cần khám tim mạch hoặc tư vấn dinh dưỡng chuyên sâu tại TPHCM, bạn có thể liên hệ:
BS Phạm Xuân Hậu — Chuyên khoa tim mạch & tim mạch can thiệp Phòng khám Tim mạch Siêu âm OCA Địa chỉ: 336a Phan Văn Trị, Bình Lợi Trung, TPHCM Tel: 0938237460
Lưu ý: Bài viết mang tính chất thông tin giáo dục, không thay thế chẩn đoán hay điều trị cá nhân. Luôn hỏi ý kiến bác sĩ điều trị trước khi thay đổi chế độ ăn hoặc thuốc.
Nguồn tham khảo: Bộ Y tế Việt Nam, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khuyến cáo Hiệp hội Tim mạch quốc tế, tài liệu dinh dưỡng lâm sàng các bệnh viện tuyến trung ương tại Việt Nam, WebMD, Medscape.