Đột quỵ do tăng huyết áp: Hiểm họa và cách phòng ngừa
Đột quỵ do tăng huyết áp, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, là một thuật ngữ chung để chỉ các bệnh lý gây ra bởi tắc nghẽn mạch máu não hoặc xuất huyết não. Bệnh thường xảy ra ở người lớn tuổi và có thể để lại những di chứng nặng nề, khó phục hồi. Theo thống kê của Hội Tim Mạch Học Việt Nam, tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ, chiếm tới 40-50% các trường hợp.
1. Đột quỵ do tăng huyết áp rất nguy hiểm
- Đột quỵ não: Hay còn gọi là tai biến mạch máu não, xảy ra khi lượng máu cung cấp cho não bị gián đoạn do hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch não (nhồi máu não) hoặc do vỡ mạch máu não (xuất huyết não). Nguyên nhân chủ yếu là xơ vữa động mạch và tăng huyết áp. Theo Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ (ASA), mỗi năm có khoảng 795.000 người Mỹ bị đột quỵ, và cứ mỗi 4 phút lại có một người tử vong vì đột quỵ.
- Hậu quả: Khi não bị thiếu máu, các tế bào não sẽ ngừng hoạt động và có thể chết trong vài phút, gây ra các triệu chứng như suy yếu, tê bì, mất cảm giác nửa người, khó nói, méo miệng, mắt nhắm không kín hoặc hôn mê. Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Nhiều trường hợp sống sót nhưng phải chịu tàn phế suốt đời, giảm tuổi thọ và mất khả năng lao động, khó trở lại cuộc sống bình thường. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Stroke, khoảng 1/3 số người sống sót sau đột quỵ bị tàn tật vĩnh viễn.
- Nguyên nhân khác: Ngoài xơ vữa động mạch và tăng huyết áp, đột quỵ còn có thể do cục máu đông hình thành trong tim hoặc các mạch máu khác di chuyển lên não gây tắc nghẽn, hoặc do xuất huyết dưới nhện (chảy máu vào khoang bao quanh não).
- Chẩn đoán: Việc chẩn đoán nguyên nhân gây đột quỵ (tắc mạch hay vỡ mạch) dựa trên tiền sử bệnh, triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng như X-quang sọ não, MRI não, CT não. MRI não thường được ưu tiên hơn vì có độ nhạy cao hơn trong việc phát hiện các tổn thương não sớm.
- Đối tượng nguy cơ cao: Những người trên 55 tuổi, có tiền sử tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, tiểu đường, rối loạn lipid máu, bệnh mạch vành, bệnh van tim, loạn nhịp tim, hút thuốc lá, thừa cân béo phì, ít vận động và bị stress có nguy cơ đột quỵ cao hơn. Do đó, cần đặc biệt chú ý khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm và điều trị các yếu tố nguy cơ.
2. Nguyên tắc phòng ngừa đột quỵ do tăng huyết áp
- Phòng ngừa cấp 1: Mục đích là ngăn chặn bệnh hoặc các tác nhân gây bệnh phát triển, ví dụ như kiểm soát huyết áp, bỏ thuốc lá, duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục thường xuyên.
- Phòng ngừa cấp 2: Phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, khi chưa có triệu chứng, để điều trị kịp thời và ngăn chặn bệnh tiến triển. Ví dụ, tầm soát tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, tiểu đường.
- Phòng ngừa cấp 3: Mục đích là giảm thiểu các biến chứng xấu của bệnh ở những người đã mắc bệnh. Ví dụ, sử dụng thuốc chống đông máu ở bệnh nhân rung nhĩ để ngăn ngừa hình thành cục máu đông gây đột quỵ.
- Tăng huyết áp: Được mệnh danh là 'sát thủ thầm lặng' vì thường không có triệu chứng rõ ràng, khiến người bệnh chủ quan. Tăng huyết áp làm tăng nguy cơ đột quỵ lên gấp 3-4 lần so với người bình thường.
- Kiểm soát huyết áp: Theo dõi huyết áp hàng ngày và đo huyết áp định kỳ ít nhất 2 lần mỗi năm. Nên sử dụng máy đo huyết áp tại nhà để theo dõi huyết áp thường xuyên hơn.
- Sử dụng thuốc: Tuân thủ chặt chẽ chỉ định của bác sĩ về liều lượng và thời gian sử dụng thuốc. Không tự ý bỏ thuốc hoặc thay đổi liều lượng, ngay cả khi cảm thấy khỏe hơn.
- Mục tiêu: Duy trì huyết áp dưới 120/80 mmHg nếu có thể. Nếu không thể đạt được mức này, hãy cố gắng duy trì huyết áp dưới 140/90 mmHg. Theo khuyến cáo của ACC/AHA, mục tiêu huyết áp ở người lớn tuổi (trên 65 tuổi) là dưới 130/80 mmHg.
3. Kiểm soát lối sống, chế độ dinh dưỡng phòng ngừa đột quỵ do tăng huyết áp
- Yếu tố cần kiểm soát:
- Không hút thuốc lá, thuốc lào: Hút thuốc lá làm tăng huyết áp và gây tổn thương mạch máu, làm tăng nguy cơ đột quỵ.
- Hạn chế muối: Ăn quá nhiều muối làm tăng huyết áp. Nên hạn chế lượng muối ăn vào dưới 2.3 gram mỗi ngày.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân béo phì làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, tiểu đường và các bệnh tim mạch khác.
- Vận động thường xuyên: Tập thể dục 30-45 phút mỗi ngày giúp kiểm soát huyết áp, cân nặng và cải thiện sức khỏe tim mạch.
- Giảm stress: Stress có thể làm tăng huyết áp và gây ra đột quỵ. Tìm các biện pháp giảm stress như yoga, thiền, hoặc các hoạt động thư giãn khác.
- Ăn giảm mỡ: Hạn chế ăn các loại thực phẩm giàu chất béo bão hòa và cholesterol, tăng cường ăn rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt.
- Đái tháo đường: Nếu có tiền sử đái tháo đường, cần duy trì chỉ số đường huyết ở mức ổn định để giảm nguy cơ đột quỵ.
- Aspirin: Aspirin có thể giúp ngăn ngừa hình thành cục máu đông, nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng vì có thể gây tác dụng phụ như chảy máu dạ dày.
- Lipid máu: Kiểm tra lipid máu định kỳ (6-12 tháng/lần) và điều trị nếu cần thiết để giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
- Tâm lý: Duy trì lối sống lành mạnh, suy nghĩ tích cực, lạc quan và tuân thủ các phương pháp điều trị để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
- Chẩn đoán hình ảnh: Chụp cộng hưởng từ (MRI/MRA) được coi là công cụ 'vàng' để tầm soát đột quỵ não. MRI có độ phân giải cao và khả năng tạo ảnh chi tiết, giúp phát hiện các bất thường nhỏ trong não và mạch máu mà các phương pháp khác có thể bỏ sót. Kỹ thuật chụp DSA (Digital Subtraction Angiography) cũng được sử dụng để đánh giá mạch máu não một cách chi tiết.