Tắc động mạch ngoại biên là tình trạng tắc nghẽn động mạch ở các chi, thường do xơ vữa hoặc huyết khối. Bệnh tiến triển âm thầm, dễ chẩn đoán nhầm, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, hoại tử và cắt cụt chi. Điều trị bao gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc, can thiệp hoặc phẫu thuật. Tái khám định kỳ và tuân thủ điều trị là rất quan trọng.

Tắc Động Mạch Ngoại Biên: Hiểm Họa Thầm Lặng

Tắc động mạch ngoại biên là một bệnh lý nguy hiểm, thường diễn tiến âm thầm hoặc có biểu hiện không rõ ràng, dẫn đến việc điều trị bị trì hoãn. Điều này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, bao gồm cả việc phải cắt cụt chi do hoại tử. Theo thống kê, có đến 20% người trên 70 tuổi mắc bệnh này, cho thấy đây là một vấn đề sức khỏe đáng quan tâm ở người lớn tuổi.

1. Bệnh Tắc Động Mạch Ngoại Biên Là Gì?

• Định nghĩa: Bệnh tắc động mạch ngoại biên (Peripheral Artery Disease - PAD) là tình trạng các động mạch cung cấp máu cho các chi (thường là chân) bị tắc nghẽn. Sự tắc nghẽn này thường do sự tích tụ của các mảng xơ vữa (atherosclerosis) hoặc do cục máu đông (huyết khối) hình thành trong lòng mạch. Khi động mạch bị tắc nghẽn, lưu lượng máu đến các chi bị giảm, gây ra các triệu chứng như đau, tê, và trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến hoại tử. Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), PAD ảnh hưởng đến khoảng 6.5 triệu người Mỹ trên 40 tuổi [https://www.heart.org/en/health-topics/peripheral-artery-disease/about-peripheral-artery-disease-pad].
• Nguyên nhân:
  • Hút thuốc lá: Hút thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra PAD. Các hóa chất trong thuốc lá làm tổn thương lớp niêm mạc của động mạch, tạo điều kiện cho sự hình thành mảng xơ vữa. Nghiên cứu cho thấy người hút thuốc có nguy cơ mắc PAD cao hơn gấp 2-6 lần so với người không hút thuốc, và bệnh thường xuất hiện sớm hơn khoảng 10 năm.
  • Tiểu đường: Bệnh tiểu đường gây tổn thương đến lớp nội mạc mạch máu, làm tăng nguy cơ hình thành mảng xơ vữa. Đường huyết cao kéo dài có thể làm cứng và hẹp các động mạch, làm giảm lưu lượng máu đến các chi. Theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), người bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc PAD cao gấp 2-4 lần so với người không mắc bệnh.
  • Tăng huyết áp: Huyết áp cao gây áp lực lớn lên thành động mạch, làm tổn thương và suy yếu chúng. Điều này tạo điều kiện cho sự hình thành và phát triển của các mảng xơ vữa. Kiểm soát huyết áp là một biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ mắc PAD.
  • Rối loạn mỡ máu và béo phì: Cholesterol cao, đặc biệt là LDL-cholesterol (cholesterol xấu), có thể tích tụ trong thành động mạch và hình thành mảng xơ vữa. Béo phì cũng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như tiểu đường và tăng huyết áp, từ đó làm tăng nguy cơ mắc PAD. Duy trì cân nặng hợp lý và kiểm soát mỡ máu là rất quan trọng trong việc phòng ngừa PAD.

2. Sự Nguy Hiểm Của Bệnh Tắc Động Mạch Ngoại Biên

• Tính chất thầm lặng: Một trong những nguy hiểm lớn nhất của PAD là tính chất thầm lặng của nó. Hơn 75% người bệnh không có triệu chứng rõ ràng, đặc biệt là ở giai đoạn sớm của bệnh. Điều này có nghĩa là bệnh có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm mà không được phát hiện, cho đến khi gây ra các biến chứng nghiêm trọng.
• Dễ chẩn đoán nhầm: Các triệu chứng của PAD, như đau chân khi đi lại, có thể bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác như viêm khớp hoặc đau thần kinh tọa. Điều này có thể dẫn đến việc chẩn đoán chậm trễ và bỏ lỡ cơ hội điều trị sớm.
• Nguy cơ biến chứng: PAD không chỉ gây ra các vấn đề về lưu thông máu ở các chi, mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch khác. Người mắc PAD có nguy cơ cao bị nhồi máu cơ tim và đột quỵ so với người không mắc bệnh. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Circulation, người mắc PAD có nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch cao hơn gấp 3 lần so với người không mắc bệnh.
• Biến chứng nặng: Nếu không được điều trị kịp thời, PAD có thể dẫn đến hoại tử (chết mô) ở các chi, thường là ở bàn chân và ngón chân. Hoại tử có thể gây đau đớn dữ dội và nhiễm trùng nghiêm trọng, và trong nhiều trường hợp, cần phải cắt cụt chi để ngăn chặn sự lây lan của nhiễm trùng.
• Tỷ lệ mắc bệnh: Tỷ lệ mắc PAD tăng lên theo tuổi tác. Ước tính có khoảng 20% người trên 70 tuổi mắc bệnh này. Điều này cho thấy PAD là một vấn đề sức khỏe quan trọng ở người lớn tuổi, và việc tầm soát và điều trị sớm là rất cần thiết.

3. Bệnh Tắc Động Mạch Ngoại Biên Điều Trị Như Thế Nào?

• Chẩn đoán:

  • Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, các triệu chứng và thực hiện khám sức khỏe tổng quát. Một trong những dấu hiệu quan trọng là đau cách hồi (claudication), tức là đau ở bắp chân hoặc đùi khi đi lại, giảm khi nghỉ ngơi. Bác sĩ cũng sẽ kiểm tra mạch ở chân và bàn chân để đánh giá lưu lượng máu.
  • Thăm dò cận lâm sàng:
    • Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI có thể giúp đánh giá tình trạng của các động mạch và phát hiện các vùng tắc nghẽn.
    • Siêu âm Doppler mạch máu: Siêu âm Doppler sử dụng sóng âm để đo lưu lượng máu trong các động mạch. Phương pháp này có thể giúp xác định vị trí và mức độ tắc nghẽn.
    • Chụp MSCT (chụp cắt lớp vi tính đa dãy): MSCT cung cấp hình ảnh chi tiết về các động mạch và có thể giúp phát hiện các mảng xơ vữa và huyết khối.
    • Chụp động mạch cản quang: Đây là phương pháp xâm lấn, trong đó một chất cản quang được tiêm vào động mạch và sau đó chụp X-quang để đánh giá tình trạng của các mạch máu.

• Điều trị:

  • Nguyên tắc: Mục tiêu điều trị PAD là giảm đau, cải thiện lưu lượng máu đến các chi và ngăn chặn sự tiến triển của bệnh. Điều trị thường bao gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc và trong một số trường hợp cần can thiệp hoặc phẫu thuật.
  • Phương pháp:
    • Luyện tập và thay đổi thói quen ăn uống:
      • Luyện tập: Đi bộ là một trong những bài tập tốt nhất cho người mắc PAD. Bác sĩ có thể giúp người bệnh lập kế hoạch tập luyện phù hợp, bao gồm việc đi bộ đều đặn và tăng dần khoảng cách và thời gian.
      • Chế độ ăn uống: Chế độ ăn uống lành mạnh, ít chất béo bão hòa, cholesterol và natri có thể giúp kiểm soát mỡ máu và huyết áp. Nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc.
    • Điều trị bằng thuốc:
      • Thuốc hạ huyết áp: Giúp kiểm soát huyết áp và giảm áp lực lên thành động mạch.
      • Thuốc điều chỉnh mỡ máu (statins): Giúp giảm cholesterol và ngăn chặn sự hình thành mảng xơ vữa.
      • Cilostazol: Giúp cải thiện lưu lượng máu đến các chi và giảm đau cách hồi.
      • Pentoxifylline: Có thể giúp cải thiện lưu lượng máu và giảm độ nhớt của máu.
      • Thuốc chống ngưng tập tiểu cầu (aspirin, clopidogrel): Giúp ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông.
    • Can thiệp qua ống thông:
      • Nong mạch (angioplasty): Một ống thông nhỏ có gắn bóng được đưa vào động mạch bị tắc nghẽn. Bóng được bơm lên để mở rộng động mạch và cải thiện lưu lượng máu.
      • Đặt stent: Một ống lưới nhỏ (stent) được đặt vào động mạch sau khi nong mạch để giữ cho động mạch mở.
    • Phẫu thuật: Trong trường hợp tắc nghẽn nghiêm trọng, phẫu thuật có thể cần thiết để tạo đường vòng (bypass) quanh vùng tắc nghẽn bằng cách sử dụng một đoạn tĩnh mạch hoặc mạch nhân tạo.

• Tái khám và thay đổi lối sống: Sau khi điều trị, việc tái khám định kỳ và tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ là rất quan trọng. Người bệnh cần tiếp tục duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục đều đặn và bỏ thuốc lá. Việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tiểu đường và tăng huyết áp cũng rất quan trọng để ngăn ngừa sự tái phát của bệnh.

Bệnh tắc động mạch ngoại biên không chỉ là một căn bệnh nguy hiểm đến tính mạng mà còn là một dấu hiệu cảnh báo về các vấn đề tim mạch khác. Việc phát hiện và điều trị sớm, cùng với việc thay đổi lối sống lành mạnh, có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng và cải thiện chất lượng cuộc sống.