Bệnh Mạch Vành và Can Thiệp Động Mạch Vành Qua Da
Bệnh mạch vành là một bệnh lý tim mạch phổ biến, đặc trưng bởi sự tích tụ mảng xơ vữa trong lòng động mạch vành, gây hẹp hoặc tắc nghẽn, dẫn đến thiếu máu cơ tim. Bệnh có tỷ lệ mắc và tỷ lệ tử vong cao, là gánh nặng lớn cho sức khỏe cộng đồng. Các phương pháp điều trị bệnh mạch vành hiện nay bao gồm điều trị nội khoa (sử dụng thuốc), can thiệp động mạch vành qua da (PCI), và phẫu thuật bắc cầu chủ vành (CABG). Can thiệp động mạch vành qua da là một biện pháp điều trị không cần phẫu thuật, vừa làm giảm triệu chứng vừa giải quyết được nguyên nhân gây bệnh là sự hẹp lòng mạch.
1. Trường Hợp Nào Cần Can Thiệp Động Mạch Vành Qua Da?
Can thiệp động mạch vành qua da (PCI) là thủ thuật can thiệp qua ống thông (catheter), luồn dây dẫn qua tổn thương (hẹp, tắc), sau đó đưa bóng và/hoặc stent lên để nong rộng chỗ hẹp/tắc và đặt stent để duy trì lưu thông lòng mạch. Đôi khi, PCI cũng đi kèm các thủ thuật đặc biệt khác như hút huyết khối, khoan phá mảng xơ vữa… Thủ thuật này được thực hiện dưới hướng dẫn của hình ảnh học (chụp mạch vành) để đảm bảo độ chính xác và an toàn.
Chỉ định can thiệp động mạch vành qua da:
- Đau thắt ngực ổn định: Khi điều trị nội khoa (thuốc men) không kiểm soát được triệu chứng đau thắt ngực.
- Đau thắt ngực ổn định kèm thiếu máu cơ tim: Có bằng chứng thiếu máu cơ tim qua các nghiệm pháp gắng sức (điện tâm đồ gắng sức, thảm lăn gắng sức) hoặc xạ hình tưới máu cơ tim, và tổn thương động mạch vành cấp máu cho một vùng cơ tim lớn.
- Đau ngực không ổn định / nhồi máu cơ tim cấp không ST chênh lên: Bệnh nhân được phân tầng nguy cơ cao dựa trên các xét nghiệm và thăm khám.
- Nhồi máu cơ tim cấp có ST chênh lên: Đây là tình huống cấp cứu, cần can thiệp mạch vành càng sớm càng tốt để tái thông mạch máu, cứu sống cơ tim.
- Đau thắt ngực xuất hiện sau phẫu thuật bắc cầu chủ vành: Khi cầu nối bị tắc hoặc hẹp.
- Tái hẹp sau can thiệp động mạch vành qua da: Khi stent bị hẹp trở lại.
Chống chỉ định can thiệp động mạch vành qua da:
- Tổn thương không thích hợp cho can thiệp: Ví dụ: tổn thương nặng lan tỏa, tổn thương nhiều thân mạch vành, tổn thương ở đoạn xa của động mạch vành.
- Tổn thương mạch vành có nguy cơ cao dẫn đến tử vong: Nếu động mạch vành đó bị tắc lại trong quá trình can thiệp.
- Bệnh nhân có thể trạng dễ chảy máu nặng: Số lượng tiểu cầu thấp, rối loạn đông máu.
- Không tuân thủ điều trị trước và sau khi làm thủ thuật can thiệp: Bệnh nhân không thể hoặc không muốn dùng thuốc chống ngưng tập tiểu cầu sau can thiệp.
- Tái hẹp mạch vành ở nhiều vị trí sau khi can thiệp: Khi đó, phẫu thuật bắc cầu chủ vành có thể là lựa chọn tốt hơn.
2. Lợi Ích Của Can Thiệp Động Mạch Vành Qua Da
So với phẫu thuật bắc cầu nối chủ vành, can thiệp động mạch vành qua da có nhiều ưu điểm:
- Ít xâm lấn: Không cần mở lồng ngực, chỉ cần một vết chích nhỏ trên da để đưa ống thông vào động mạch (thường ở đùi hoặc cổ tay).
- Gây tê tại chỗ: Bệnh nhân tỉnh táo trong suốt quá trình thực hiện thủ thuật.
- Thời gian thực hiện nhanh: Thường chỉ mất khoảng 1 giờ.
- Phục hồi nhanh: Phần lớn bệnh nhân có thể xuất viện sau 1-2 ngày.
- Cải thiện tưới máu cơ tim: Giúp giải quyết tình trạng hẹp tắc trong động mạch vành, cho phép bệnh nhân hoạt động bình thường mà không bị đau thắt ngực.
- Trong nhồi máu cơ tim: Can thiệp động mạch vành giúp tái tưới máu cơ tim nhanh chóng, hạn chế vùng cơ tim bị tổn thương do thiếu máu, đồng thời cũng giúp phòng ngừa tắc hẹp tái phát, hạn chế cơn đau thắt ngực trở lại.
Theo nghiên cứu của ACC.org, can thiệp mạch vành giúp giảm đáng kể các triệu chứng đau thắt ngực và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
3. Can Thiệp Động Mạch Vành Qua Da Được Tiến Hành Như Thế Nào?
Quy trình can thiệp động mạch vành qua da thường bao gồm các bước sau:
- Giải thích và ký cam kết: Bác sĩ giải thích chi tiết về thủ thuật, các biến chứng có thể xảy ra, và bệnh nhân ký cam kết đồng ý thực hiện thủ thuật.
- Chuẩn bị trước thủ thuật:
- Bệnh nhân được dùng thuốc chống ngưng tập tiểu cầu (aspirin, clopidogrel hoặc các thuốc khác).
- Kiểm tra các tình trạng bệnh đi kèm, chức năng thận, tiền sử dị ứng thuốc cản quang, tiền sử xuất huyết tiêu hóa, các bệnh rối loạn đông máu…
- Tiến hành thủ thuật:
- Sát khuẩn vùng làm thủ thuật (thường là bẹn hoặc cổ tay), gây tê tại chỗ.
- Chọc mạch, đặt ống thông (sheath) vào động mạch.
- Đưa ống thông dẫn (guiding catheter) vào động mạch vành.
- Chụp động mạch vành chọn lọc để xác định vị trí và mức độ tổn thương.
- Đưa dây dẫn (guidewire) rất nhỏ và mỏng qua chỗ hẹp/tắc trong lòng động mạch vành.
- Tùy thuộc vào tổn thương, bác sĩ có thể:
- Nong bóng chỗ hẹp (có thể chỉ nong bóng đơn thuần, không đặt stent).
- Nong bóng kết hợp với đặt stent (stent thường được gắn sẵn trên bóng, khi nong bóng thì stent sẽ nở ra và bám vào thành mạch).
- Đặt một hoặc một vài stent vào vị trí tổn thương để giữ cho lòng mạch được thông thoáng, tránh tái hẹp.
- Chụp lại động mạch vành để kiểm tra kết quả và đảm bảo không có biến chứng (lóc tách động mạch vành, dòng chảy chậm…).
4. Những Lưu Ý Sau Khi Thực Hiện Can Thiệp Động Mạch Vành Qua Da
Sau khi thực hiện thủ thuật, bệnh nhân cần tuân thủ các hướng dẫn sau:
- Nghỉ ngơi:
- Nếu can thiệp đường mạch quay (cổ tay): gác cao tay, giữ tay ổn định để cầm máu tốt hơn.
- Nếu can thiệp đường động mạch đùi: nằm bất động 6-8 giờ, đặc biệt là chân bên làm thủ thuật, để đảm bảo vết chọc đã cầm máu. Ấn giữ vùng vết chọc khi ho hoặc hắt hơi.
- Gọi ngay y tá nếu phát hiện chảy máu tái phát hoặc đau nhiều vùng can thiệp.
- Uống nhiều nước: Để phòng ngừa tụt huyết áp và bệnh thận do tác dụng của thuốc cản quang.
- Uống thuốc đầy đủ và khám bệnh định kỳ: Theo hướng dẫn của bác sĩ, không được tự ý dừng thuốc hoặc đổi thuốc. Đặc biệt quan trọng là thuốc chống ngưng tập tiểu cầu (aspirin, clopidogrel hoặc các thuốc khác) để ngăn ngừa huyết khối trong stent.
- Tái khám ngay nếu có đau ngực trở lại.
- Thay đổi lối sống: Đây là yếu tố then chốt để phòng ngừa tái phát bệnh mạch vành.
- Kiểm soát tốt các chỉ số: Huyết áp, đường máu, mỡ máu (LDL-cholesterol).
- Không hút thuốc lá.
- Hạn chế rượu bia.
- Thực hiện chế độ tập luyện thể dục đều đặn, vừa sức.
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Giàu rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế chất béo bão hòa và cholesterol.
Nguồn tham khảo: Hội Tim mạch Việt Nam, ACC.org, AHAjournals.org