Mục lục
- Dấu hiệu cấp cứu khi tập luyện
- Tại sao tập quá sức có thể gây nhồi máu cơ tim?
- Ai có nguy cơ cao?
- Những hành động cần làm ngay nếu xuất hiện dấu hiệu
- Kiểm tra và sàng lọc trước khi tập nặng
- Lời khuyên thực tế để tập an toàn dài hạn
- Khi nào cần gặp bác sĩ tim mạch? và CTA
Dấu hiệu cấp cứu khi tập luyện
Khi đang tập, nếu bạn hoặc người bên cạnh có một hoặc nhiều dấu hiệu dưới đây, cần dừng ngay hoạt động và xin trợ giúp y tế khẩn cấp (gọi 115):
- Đau ngực hoặc cảm giác nặng, ép ở vùng giữa ngực, có thể lan ra vai, cánh tay (thường là tay trái), cổ, hàm hoặc lưng.
- Khó thở đột ngột, thở gấp không giải thích được bằng mức độ gắng sức.
- Toát mồ hôi lạnh, da tái hoặc ẩm ướt.
- Chóng mặt, choáng váng, cảm giác sắp ngất.
- Buồn nôn hoặc nôn kèm đau ngực.
- Nhịp tim rất nhanh, rối loạn nhịp cảm nhận rõ (palpitation) hoặc mất ý thức.
Những triệu chứng này không phải lúc nào cũng giống giữa mọi người — đôi khi chỉ là cảm giác khó chịu nhẹ ở ngực hoặc mệt đột ngột — nhưng không nên bỏ qua.
Tại sao tập quá sức có thể gây nhồi máu cơ tim?
Tập thể dục thông thường giúp tim khỏe, giảm huyết áp và mỡ máu. Tuy nhiên, trong một số tình huống, gắng sức quá mức (đột ngột tăng cường độ hoặc thời gian tập lớn hơn khả năng hiện tại của cơ thể) có thể kích hoạt sự kiện tim mạch ở những người đã có mảng xơ vữa trong mạch vành:
- Khi vận động mạnh, tim đòi hỏi máu và oxy nhiều hơn. Nếu một động mạch vành bị hẹp do xơ vữa, nhu cầu này không được đáp ứng dẫn đến thiếu máu cơ tim.
- Áp lực cơ học và thay đổi nội môi trường có thể làm mảng xơ vữa bị nứt vỡ, tạo cục huyết khối bít tắc hoàn toàn động mạch vành — gây nhồi máu cơ tim.
- Tập quá mức còn có thể gây rối loạn điện tim (loạn nhịp) hoặc làm trầm trọng hơn các bệnh nền như tăng huyết áp, suy tim.
Điều quan trọng là: sự kiện này hiếm gặp ở người trẻ khỏe không có yếu tố nguy cơ, nhưng tần suất tăng ở người lớn tuổi hoặc người có bệnh mạn tính chưa được kiểm soát.
Ai có nguy cơ cao?
Bạn cần đặc biệt chú ý nếu có một hoặc nhiều yếu tố dưới đây:
- Tuổi > 40-45 (đàn ông) hoặc > 50 (phụ nữ), đặc biệt sau mãn kinh.
- Hút thuốc lá, tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu (cholesterol cao).
- Tiền sử gia đình có người bị nhồi máu cơ tim sớm (đàn ông <55, phụ nữ <65).
- Thừa cân, béo phì, ít vận động hàng ngày.
- Có triệu chứng cảnh báo trước đó: đau ngực khi gắng sức, khó thở, mệt bất thường.
Người đã từng có bệnh tim mạch (nhồi máu trước đó, bệnh mạch vành, phẫu thuật / can thiệp tim) cần hướng dẫn chuyên môn trước khi tập các hoạt động cường độ cao.
Những hành động cần làm ngay nếu xuất hiện dấu hiệu
- Dừng ngay hoạt động, ngồi hoặc nằm nghỉ ở tư thế thoải mái.
- Nếu có thuốc ngậm dưới lưỡi (ví dụ nitrate) được kê bởi bác sĩ, dùng theo hướng dẫn.
- Gọi cấp cứu (115) nếu đau ngực hoặc các triệu chứng nghiêm trọng kéo dài > 10 phút hoặc nặng dần.
- Nếu người đó mất ý thức nhưng thở hoặc ngừng thở, thực hiện sơ cứu theo hướng dẫn và tìm người có thiết bị khử rung ngoài bệnh viện (AED) nếu có.
Hãy nhớ: gọi cấp cứu sớm tăng cơ hội cứu sống và giảm tổn thương cơ tim.
Kiểm tra và sàng lọc trước khi tập nặng
Đối với người có nguy cơ hoặc người chuẩn bị bắt đầu chương trình tập cường độ cao (chạy bộ đường dài, tập HIIT, thi đấu), nên cân nhắc các bước sàng lọc sau:
- Khai thác tiền sử bệnh và khám lâm sàng bởi bác sĩ.
- Đo điện tâm đồ (ECG) cơ bản; với một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định điện tâm đồ gắng sức (stress test) để đánh giá thiếu máu cơ tim khi gắng sức.
- Siêu âm tim (echocardiogram) nếu có triệu chứng hoặc bất thường lâm sàng.
- Xét nghiệm máu cơ bản: đường huyết, lipid, chức năng thận; kiểm tra huyết áp.
Tại Việt Nam, Bộ Y tế và các hiệp hội tim mạch khuyến nghị người lớn có yếu tố nguy cơ nên được khám tim mạch trước khi tham gia hoạt động thể lực cường độ cao.
Lời khuyên thực tế để tập an toàn dài hạn
- Bắt đầu từ từ: tăng độ dài và cường độ theo tuần, không đột ngột nâng khối lượng tập.
- Khởi động và thả lỏng kỹ trước và sau tập để giảm sốc cho tim và cơ bắp.
- Lắng nghe cơ thể: mệt bất thường, đau ngực, khó thở hơn bình thường là dấu hiệu dừng lại.
- Giữ lối sống lành mạnh: ngưng hút thuốc, ăn ít muối và chất béo bão hòa, kiểm soát cân nặng, quản lý tiểu đường và huyết áp.
- Tập đa dạng: kết hợp aerobic (đi bộ, chạy nhẹ, bơi), tập sức bền và tập linh hoạt để cân bằng tải cho tim.
- Nghỉ ngơi đủ: quá tập (overtraining) không chỉ giảm hiệu suất mà còn ảnh hưởng xấu tới tim mạch và hệ miễn dịch.
Khi nào cần gặp bác sĩ tim mạch? và CTA
Hãy đi khám bác sĩ tim mạch nếu bạn có: đau ngực khi gắng sức, khó thở bất thường, ngất xỉu, hoặc nhiều yếu tố nguy cơ chưa được kiểm soát. Bác sĩ có thể hướng dẫn sàng lọc phù hợp và chương trình tập an toàn.
Nếu bạn cần tư vấn chuyên sâu hoặc kiểm tra chuyên khoa tim mạch trước khi bắt đầu chương trình tập nặng, bạn có thể liên hệ:
BS Phạm Xuân Hậu — Chuyên khoa Tim mạch & Tim mạch can thiệp Phòng khám Tim mạch Siêu âm OCA Địa chỉ: 336a Phan Văn Trị, Bình Lợi Trung, TPHCM Tel: 0938237460
Lưu ý: Bài viết mang tính chất giáo dục. Không dùng nội dung này để tự chẩn đoán hoặc trì hoãn cấp cứu. Thông tin tham khảo từ WHO, Bộ Y tế Việt Nam, WebMD và tài liệu chuyên ngành tim mạch.
Tham khảo nhanh
- Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) — Hướng dẫn hoạt động thể lực và sức khỏe.
- Bộ Y tế Việt Nam — Khuyến cáo chăm sóc sức khỏe người lớn và phòng chống bệnh tim mạch.
- WebMD, Medscape — Bài viết và hướng dẫn về nhồi máu cơ tim và sàng lọc trước khi vận động.
Chăm sóc tim là một hành trình dài: tập vừa sức, kiểm tra định kỳ và can thiệp sớm khi có dấu hiệu bất thường sẽ giúp bạn tiếp tục sống khỏe và tận hưởng hoạt động thể thao an toàn.