- Tại sao chủ đề này quan trọng?
- Những dấu hiệu thường gặp của nhồi máu cơ tim ở phụ nữ
- Dấu hiệu không điển hình và dễ bị bỏ sót
- Tại sao dấu hiệu ở phụ nữ khác với nam giới?
- Ai có nguy cơ cao? Các yếu tố cụ thể ở phụ nữ
- Làm gì khi nghi ngờ: bước đầu và khi nào gọi cấp cứu
- Phòng ngừa và theo dõi: kiểm tra định kỳ và thay đổi lối sống
- Khi nào cần khám chuyên khoa và các xét nghiệm thường dùng
- Kết luận và kêu gọi hành động
Tại sao chủ đề này quan trọng?
Nhồi máu cơ tim (NMCT) là một nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế trên toàn cầu. Ở phụ nữ, NMCT thường bị chẩn đoán muộn hơn vì triệu chứng có thể khác với nam giới hoặc bị hiểu nhầm là mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa hay lo âu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và hướng dẫn y tế của nhiều nước, nhận biết sớm giúp giảm nguy cơ tử vong và tổn thương tim vĩnh viễn. Ở Việt Nam, Bộ Y tế cũng khuyến khích tăng cường tầm soát bệnh tim, đặc biệt với người có yếu tố nguy cơ.
Những dấu hiệu thường gặp của nhồi máu cơ tim ở phụ nữ
Phụ nữ có thể gặp một hoặc nhiều triệu chứng dưới đây. Không phải ai cũng có tất cả.
- Đau hoặc khó chịu ở ngực: cảm giác áp lực, nặng ngực hoặc đau âm ỉ kéo dài hơn vài phút. Tuy nhiên, nhiều phụ nữ mô tả đau nhẹ, như cảm giác chật trong lồng ngực.
- Đau lan lên cổ, hàm, lưng hoặc hai vai: thường là đau không rõ rệt, có thể chỉ cảm thấy đau ê ẩm.
- Khó thở: có thể xuất hiện khi nghỉ hoặc vận động nhẹ, kèm hoặc không kèm đau ngực.
- Đổ mồ hôi lạnh, buồn nôn, nôn hoặc chóng mặt.
- Mệt mỏi bất thường, kiệt sức không giải thích được — triệu chứng này ở phụ nữ thường xuất hiện vài ngày trước khi có cơn cấp.
Nguồn tham khảo: WHO, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), WebMD.
Dấu hiệu không điển hình và dễ bị bỏ sót
Nhiều phụ nữ không có cơn đau ngực điển hình. Những triệu chứng “không điển hình” dễ bị hiểu nhầm là rối loạn tiêu hóa, stress hoặc viêm cơ như:
- Đau vùng thượng vị, ợ nóng, cảm giác khó tiêu.
- Đau lưng cao hoặc cảm giác ê ẩm giữa hai bả vai.
- Mệt mỏi kéo dài, khó ngủ.
- Run, ngất hoặc choáng váng.
Vì vậy, phụ nữ thường trì hoãn đi khám, tự dùng thuốc tiêu hóa hoặc nghỉ ngơi, làm mất cơ hội can thiệp sớm (ví dụ can thiệp mạch vành trong giờ vàng). Các nguồn y tế lớn như AHA và WebMD nhấn mạnh tầm quan trọng của việc coi trọng các triệu chứng này, đặc biệt khi đi kèm yếu tố nguy cơ.
Tại sao dấu hiệu ở phụ nữ khác với nam giới?
Có một số lý do giải thích khác biệt:
- Sinh học và hormone: hormone estrogen có thể ảnh hưởng đến mảng xơ vữa và phản ứng của cơ thể với thiếu máu. Trước thời kỳ mãn kinh, estrogen có tác dụng bảo vệ phần nào, nhưng sau mãn kinh nguy cơ tăng lên.
- Kiểu tổn thương mạch vành: phụ nữ có thể có hẹp mạch nhỏ (microvascular disease) hoặc co thắt động mạch, chứ không chỉ hẹp lớn do mảng xơ vữa. Tình trạng này cho triệu chứng khác và đôi khi khó chẩn đoán bằng phương pháp thông thường.
- Biểu hiện triệu chứng khác biệt: phụ nữ hay có triệu chứng toàn thân như mệt, khó thở, buồn nôn hơn là đau ngực điển hình.
- Yếu tố tuổi và phối hợp bệnh: phụ nữ thường mắc nhiều bệnh phối hợp như tiểu đường, tăng huyết áp, rối loạn lipid và béo phì khi bước vào tuổi trung niên, làm thay đổi cơ chế bệnh và triệu chứng.
Những khác biệt này giải thích vì sao cần chú ý riêng biệt khi tầm soát và xử trí bệnh tim mạch ở phụ nữ.
Ai có nguy cơ cao? Các yếu tố cụ thể ở phụ nữ
Những yếu tố nguy cơ giống như ở nam giới nhưng có một vài điểm cần lưu ý ở phụ nữ:
- Tiền sử gia đình bệnh tim mạch sớm.
- Hút thuốc lá (đặc biệt nguy hiểm khi kết hợp với thuốc tránh thai chứa estrogen ở phụ nữ trẻ).
- Tiểu đường: phụ nữ bị tiểu đường có nguy cơ tim mạch tăng cao hơn so với nam giới mắc cùng độ tuổi.
- Tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, béo phì, ít vận động.
- Tiền sử tiền sản (pre-eclampsia), đái tháo đường thai kỳ hoặc sinh non: đều liên quan tới tăng nguy cơ tim mạch về sau.
- Mãn kinh: nguy cơ tăng do giảm estrogen.
Nếu bạn có một hoặc nhiều yếu tố trên, hãy trao đổi với bác sĩ để đánh giá nguy cơ và lập kế hoạch phòng ngừa.
Làm gì khi nghi ngờ: bước đầu và khi nào gọi cấp cứu
Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ NMCT, hành động nhanh là rất quan trọng:
- Nếu có đau ngực dữ dội, khó thở nặng, đổ mồ hôi lạnh, mất ý thức hoặc triệu chứng nghiêm trọng: gọi cấp cứu ngay (115 ở Việt Nam hoặc số cấp cứu địa phương). Đừng tự lái xe nếu cảm thấy yếu.
- Nếu triệu chứng nhẹ nhưng bất thường (mệt nhiều, khó thở, đau ngực/đau vai/khe hàm không rõ nguyên nhân): nghỉ ngơi, nhờ người thân theo dõi và đến cơ sở y tế khám ngay. Nói rõ với nhân viên y tế rằng bạn lo ngại về cơn đau tim.
- Ở cơ sở y tế, bác sĩ thường làm điện tim (ECG), xét nghiệm men tim (troponin), đo huyết áp, oxy máu và khám lâm sàng để quyết định can thiệp tiếp theo.
Lưu ý: không trì hoãn vì lo sợ làm phiền; can thiệp sớm cứu sống và giảm di chứng tim.
Phòng ngừa và theo dõi: kiểm tra định kỳ và thay đổi lối sống
Phòng ngừa là cách tốt nhất để giảm nguy cơ NMCT. Một số biện pháp thực tế:
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: đo huyết áp, mỡ máu, đường huyết và đánh giá nguy cơ tim mạch. Phụ nữ trên 40 hoặc có yếu tố nguy cơ nên khám định kỳ theo hướng dẫn bác sĩ (đa số khuyến nghị tối thiểu 1 lần/năm).
- Ngưng hút thuốc và tránh khói thuốc thụ động.
- Duy trì cân nặng hợp lý, ăn chế độ lành mạnh nhiều rau quả, ngũ cốc, hạn chế đường, muối và chất béo bão hòa.
- Hoạt động thể chất đều đặn: ít nhất 150 phút/tuần hoạt động vừa phải (như đi bộ nhanh).
- Quản lý tốt bệnh nền: kiểm soát huyết áp, đường huyết và mỡ máu theo chỉ dẫn bác sĩ.
- Tránh tự ý sử dụng thuốc tránh thai chứa estrogen nếu có nhiều yếu tố nguy cơ, cần tham khảo bác sĩ.
Nguồn: khuyến cáo của Bộ Y tế, WHO, AHA.
Khi nào cần khám chuyên khoa và các xét nghiệm thường dùng
Bạn nên được khám chuyên khoa tim mạch nếu:
- Có đau ngực tái diễn, khó thở không rõ nguyên nhân.
- Có nhiều yếu tố nguy cơ kết hợp.
- Có tiền sử các bất thường trong thai kỳ hoặc bệnh lý mạn tính như tiểu đường.
Một số xét nghiệm/thăm dò thường dùng:
- Điện tim (ECG): giúp phát hiện tổn thương cấp.
- Xét nghiệm men tim (troponin): chỉ điểm tổn thương cơ tim.
- Siêu âm tim: đánh giá chức năng tim và cấu trúc.
- Điện tâm đồ gắng sức hoặc siêu âm tim gắng sức: tìm thiếu máu cơ tim khi nghỉ ngơi không rõ.
- Chụp mạch vành (CT hoặc chụp mạch vành xâm lấn): khi cần xác định vị trí và mức độ tổn thương mạch máu.
Quyết định sử dụng xét nghiệm nào do bác sĩ tim mạch cân nhắc dựa trên triệu chứng và tình huống lâm sàng.
Kết luận và kêu gọi hành động
Nhồi máu cơ tim ở phụ nữ có thể có dấu hiệu khác, nhẹ hoặc không điển hình so với nam giới. Nhận biết sớm — đặc biệt khi có các triệu chứng mệt mỏi bất thường, khó thở, đau ngực nhẹ, đau hàm hay đau lưng — và có hành động kịp thời có thể cứu sống và giảm di chứng.
Hãy đi khám sức khỏe định kỳ và trao đổi ngay với bác sĩ nếu bạn lo lắng về các triệu chứng. Nếu cần hỗ trợ chuyên khoa tim mạch, BS Phạm Xuân Hậu (Chuyên khoa Tim mạch & Tim mạch can thiệp) tại Phòng khám Tim mạch Siêu âm OCA sẵn sàng tư vấn và thăm khám. Địa chỉ: 336a Phan Văn Trị, Bình Lợi Trung, TPHCM. Tel: 0938237460.
Nguồn thông tin tham khảo: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Bộ Y tế Việt Nam, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), WebMD.
Ghi chú: Bài viết mang tính thông tin giáo dục. Không phải là chẩn đoán hay hướng dẫn điều trị cá nhân. Khi có triệu chứng nghi ngờ, hãy liên hệ ngay cơ sở y tế để được khám và xử trí kịp thời.