Đột quỵ là bệnh nguy hiểm với tỷ lệ tử vong cao và ngày càng trẻ hóa. Nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ (méo mặt, yếu tay, khó nói) và cấp cứu kịp thời là yếu tố then chốt để cứu sống người bệnh và giảm thiểu di chứng. Khám sức khỏe định kỳ và tầm soát bằng MRI giúp phòng ngừa đột quỵ hiệu quả.

Đột quỵ: Nhận biết sớm để cứu sống bản thân và người thân

Đột quỵ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn thế giới, và đáng lo ngại là tình trạng này đang có xu hướng trẻ hóa. Theo thống kê, đột quỵ gây ra những khuyết tật lâu dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Vì vậy, việc trang bị kiến thức về các dấu hiệu đột quỵ là vô cùng quan trọng, giúp chúng ta có thể kịp thời cứu sống bản thân và những người xung quanh.

1. Đột quỵ là gì?

Đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) xảy ra khi dòng máu cung cấp cho một phần não bị gián đoạn, hoặc khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây ra tình trạng chảy máu vào các mô não xung quanh. Khi các tế bào não không nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng, chúng sẽ bắt đầu chết dần. Các triệu chứng của đột quỵ có thể rất đa dạng, bao gồm:

• Tê hoặc yếu đột ngột ở mặt, tay hoặc chân, đặc biệt là ở một bên của cơ thể.
• Lú lẫn, khó nói hoặc khó hiểu lời nói.
• Rối loạn cảm xúc.
• Suy giảm thị lực ở một hoặc cả hai mắt.
• Chóng mặt, mất thăng bằng hoặc khó phối hợp động tác.
• Đau đầu dữ dội, đột ngột và không rõ nguyên nhân.

Có ba dạng đột quỵ chính:

• Đột quỵ thiếu máu cục bộ (Ischemic stroke): Đây là loại đột quỵ phổ biến nhất, chiếm khoảng 85% các trường hợp. Nó xảy ra khi một cục máu đông hoặc mảng xơ vữa làm tắc nghẽn mạch máu, ngăn cản máu lưu thông đến não. (Nguồn: https://www.stroke.org/en/about-stroke/types-of-stroke/ischemic-stroke)
• Đột quỵ xuất huyết não (Hemorrhagic stroke): Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu vào mô não. Nguyên nhân có thể do huyết áp cao, phình mạch máu não hoặc dị dạng mạch máu não. (Nguồn: https://www.stroke.org/en/about-stroke/types-of-stroke/hemorrhagic-strokes-bleeds)
• Cơn thiếu máu não thoáng qua (Transient Ischemic Attack - TIA): Còn được gọi là đột quỵ nhỏ, xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn tạm thời, thường chỉ kéo dài vài phút. Mặc dù các triệu chứng có thể biến mất nhanh chóng, nhưng TIA là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng cho thấy nguy cơ đột quỵ thực sự trong tương lai. (Nguồn: https://www.stroke.org/en/about-stroke/types-of-stroke/tia-transient-ischemic-attack)

2. Dấu hiệu đột quỵ

Không có một triệu chứng cụ thể nào giống nhau ở tất cả các ca đột quỵ. Đôi khi, người bệnh chỉ cảm thấy một chút căng thẳng, khó diễn tả suy nghĩ hoặc gặp khó khăn trong việc di chuyển trước khi bị đột quỵ. Tuy nhiên, việc nhận biết các dấu hiệu phổ biến sau đây có thể giúp phát hiện đột quỵ một cách nhanh chóng:

• Mắt: Suy giảm thị lực đột ngột, nhìn mờ hoặc mất thị lực ở một hoặc cả hai mắt.
• Mặt: Cảm giác tê liệt đột ngột, một bên mặt bị rũ xuống, khó cử động hoặc méo miệng khi cười.
• Đầu: Đau đầu dữ dội, chóng mặt, mất thăng bằng đột ngột mà không rõ nguyên nhân.
• Tay và chân: Đột ngột yếu đi, khó vận động, vụng về hoặc liệt ở một bên cơ thể.
• Toàn thân: Mệt mỏi, khó thở, mất ý thức hoặc ngất xỉu.

Các triệu chứng có thể khác nhau tùy thuộc vào vùng não bị ảnh hưởng. Đột quỵ thường chỉ ảnh hưởng đến một bên não (trái hoặc phải), do đó các triệu chứng thường xuất hiện ở một bên cơ thể.

Để giúp mọi người dễ dàng nhận biết và xử trí kịp thời khi có dấu hiệu đột quỵ, Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ (American Stroke Association) khuyến cáo sử dụng thuật ngữ FAST, viết tắt của:

• F (Face): Mặt có dấu hiệu rũ xuống, mất cân đối khi cười hoặc nói.
• A (Arm): Yếu hoặc tê liệt ở một bên tay, khó giơ tay lên cao.
• S (Speech): Khó khăn trong việc diễn đạt, nói ngọng, nói lắp hoặc không hiểu lời nói.
• T (Time): Thời gian là yếu tố then chốt. Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào trong số trên, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời.

3. Làm gì khi có dấu hiệu đột quỵ?

Đột quỵ là một tình trạng cấp cứu y tế, và việc cấp cứu nhanh chóng có thể giúp giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của các di chứng sau đột quỵ. Khi phát hiện các dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ ở bản thân hoặc người xung quanh, hãy thực hiện ngay các bước sau:

• Gọi cấp cứu ngay lập tức: Gọi số điện thoại cấp cứu 115 hoặc liên hệ với cơ sở y tế gần nhất có khả năng điều trị đột quỵ. Hãy cung cấp thông tin chi tiết về tình trạng của người bệnh và các triệu chứng đang gặp phải.
• Ghi nhớ thời điểm xuất hiện triệu chứng đầu tiên: Thông tin này rất quan trọng để bác sĩ có thể lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và hiệu quả nhất.
• Không tự ý cho người bệnh uống thuốc hoặc ăn uống: Việc này có thể gây nguy hiểm, đặc biệt nếu người bệnh gặp khó khăn trong việc nuốt.
• Đưa người bệnh đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt: Thời gian là yếu tố quyết định trong điều trị đột quỵ. Các phương pháp điều trị như dùng thuốc tiêu sợi huyết (alteplase) hoặc can thiệp mạch máu (lấy huyết khối) cần được thực hiện trong thời gian vàng (thường là trong vòng 3-4.5 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng) để đạt hiệu quả tốt nhất. (Nguồn: https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/STR.0000000000000158)

Phòng ngừa đột quỵ:

• Khám sức khỏe định kỳ: Giúp phát hiện và kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ như cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch.
• Kiểm soát huyết áp: Duy trì huyết áp ở mức ổn định, đặc biệt quan trọng đối với những người có tiền sử cao huyết áp.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và hạn chế chất béo bão hòa, cholesterol và muối.
• Tập thể dục thường xuyên: Giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ đột quỵ.
• Bỏ hút thuốc lá: Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ đột quỵ lên gấp nhiều lần.
• Hạn chế uống rượu bia: Uống quá nhiều rượu bia có thể làm tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI/MRA) để tầm soát đột quỵ não: MRI là một công cụ chẩn đoán hình ảnh hiện đại, có độ phân giải cao, giúp phát hiện sớm các bất thường trong não và mạch máu não, từ đó có thể đưa ra các biện pháp can thiệp kịp thời để ngăn ngừa đột quỵ. (Nguồn: https://www.radiologyinfo.org/en/info/mri)