Ngừng Tuần Hoàn và Tổn Thương Thần Kinh: Điều Cần Biết
Ngừng tuần hoàn là trạng thái vô cùng nguy hiểm khi tim đột ngột ngừng bơm máu đi nuôi cơ thể. Tình trạng này có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ những sự cố bất ngờ như điện giật, đuối nước, đa chấn thương, sốc phản vệ, cho đến các bệnh lý mạn tính như ung thư, xơ gan, suy tim, hoặc suy thận. Dù nguyên nhân là gì, ngừng tuần hoàn luôn là một tình huống khẩn cấp, đòi hỏi sự can thiệp y tế ngay lập tức. Một trong những vấn đề đáng lo ngại nhất sau khi tim hoạt động trở lại là tổn thương thần kinh, một biến chứng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống và khả năng phục hồi của bệnh nhân.
1. Tổn Thương Thần Kinh Sau Ngừng Tuần Hoàn
Nguyên nhân: Hoạt động của não bộ phụ thuộc chặt chẽ vào ba yếu tố chính: lưu lượng máu, oxy và glucose. Khi ngừng tuần hoàn xảy ra, não bộ bị tước đoạt nguồn cung cấp quan trọng này, dẫn đến tình trạng thiếu máu cục bộ và thiếu oxy nghiêm trọng. Theo thời gian, sự thiếu hụt này gây ra tổn thương không thể phục hồi cho các tế bào thần kinh.
Cơ chế: Bình thường, não có cơ chế tự điều hòa để duy trì lưu lượng máu ổn định, khoảng 50ml/100gr mô não mỗi phút, ngay cả khi huyết áp động mạch dao động trong khoảng 50-150 mmHg. Tuy nhiên, khi ngừng tuần hoàn xảy ra, cơ chế tự điều hòa này bị phá vỡ. Mạch máu não mất khả năng điều chỉnh, dẫn đến giảm tưới máu não và thiếu glucose trầm trọng, gây tổn thương tế bào thần kinh.
Thời gian: Tế bào não là loại tế bào đặc biệt, không có khả năng tái tạo sau khi bị tổn thương. Trong điều kiện bình thường, não chỉ có thể chịu đựng được tình trạng thiếu oxy trong khoảng 5 phút. Đây được gọi là giai đoạn chết lâm sàng. Do đó, việc cấp cứu ngừng tuần hoàn cần được tiến hành ngay lập tức trong giai đoạn này để có thể cứu sống bệnh nhân và hạn chế tối đa tổn thương não.
Hậu quả: Nếu thời gian hồi sức vượt quá 5 phút, các tế bào não sẽ bị tổn thương không thể phục hồi, dẫn đến tình trạng chết não hoặc các di chứng thần kinh nghiêm trọng khác. Bệnh nhân có thể mất khả năng vận động, ngôn ngữ, trí nhớ, hoặc thậm chí rơi vào trạng thái sống thực vật.
Trường hợp đặc biệt: Trong một số trường hợp hiếm gặp, khả năng chịu đựng thiếu oxy của tế bào não có thể kéo dài hơn. Ví dụ, khi ngừng tim xảy ra trong điều kiện hạ thân nhiệt (như chết đuối trong nước lạnh hoặc tai nạn ở vùng băng tuyết), hoặc khi bệnh nhân sử dụng các loại thuốc làm giảm tiêu thụ oxy của não (như barbituric). Trẻ sơ sinh cũng có khả năng chịu đựng thiếu oxy tốt hơn so với người lớn.
2. Vị Trí Tổn Thương Thần Kinh
Vùng dễ tổn thương: Một số vùng não đặc biệt nhạy cảm với tình trạng thiếu oxy và dễ bị tổn thương hơn sau ngừng tuần hoàn, bao gồm vỏ não (liên quan đến nhận thức và chức năng vận động), tiểu não (điều hòa vận động và thăng bằng), và hạch nền (kiểm soát vận động và hành vi).
Vùng ít tổn thương: Ngược lại, một số vùng não khác có khả năng chịu đựng tốt hơn, bao gồm thân não (điều khiển các chức năng sống còn như hô hấp và nhịp tim), đồi thị (trạm trung chuyển thông tin cảm giác), và vùng dưới đồi (điều hòa thân nhiệt, giấc ngủ và các chức năng nội tiết).
Thời gian:
- Mất ý thức xảy ra rất nhanh, chỉ sau 8-10 giây ngừng tuần hoàn.
- Tổn thương não không hồi phục có thể xảy ra chỉ sau 3-4 phút thiếu oxy.
- Mặc dù tim có thể tiếp tục đập trong 2-3 giờ trong tình trạng thiếu oxy, nhưng điều này không có nghĩa là não bộ vẫn còn hoạt động bình thường.
3. Tiên Lượng Sống Sót
Tỷ lệ tử vong cao: Ngừng tuần hoàn là một biến cố y tế nghiêm trọng, với tỷ lệ tử vong rất cao. Theo thống kê tại Hoa Kỳ, tỷ lệ tử vong của những người bị ngừng tuần hoàn ngoài bệnh viện lên đến hơn 90%. Ngay cả khi tim đập trở lại, chỉ có khoảng 45% số bệnh nhân sống sót, và chỉ có 30% trong số đó được xuất viện về nhà.
Hội chứng sau ngừng tuần hoàn: Một trong những nguyên nhân chính gây tử vong hoặc di chứng nặng nề sau ngừng tuần hoàn là hội chứng sau ngừng tuần hoàn (post-cardiac arrest syndrome). Đây là một quá trình bệnh lý phức tạp, bao gồm ba yếu tố chính:
- Tổn thương não sau ngừng tuần hoàn.
- Rối loạn chức năng cơ tim sau ngừng tuần hoàn.
- Đáp ứng viêm toàn thân do thiếu máu cục bộ và tái tưới máu.
Biểu hiện lâm sàng tiên lượng xấu: Một số dấu hiệu lâm sàng có thể giúp bác sĩ đánh giá mức độ tổn thương não và tiên lượng khả năng phục hồi của bệnh nhân sau ngừng tuần hoàn:
- Không có phản xạ đồng tử với ánh sáng sau 72 giờ.
- Xuất hiện tình trạng giật cơ trong vòng 72 giờ sau ngừng tuần hoàn.
- Điện não đồ (EEG) không có phản ứng khi bị kích thích từ bên ngoài trong vòng 72 giờ.
- Xuất hiện động kinh sau khi làm ấm cơ thể trở lại.