Bệnh tắc động mạch cấp tính chi dưới là bệnh lý cấp cứu ngoại khoa tim mạch, bệnh diễn biến đa dạng phức tạp dẫn đến hậu quả làm thiếu máu nuôi dưỡng phần chi bị tắc mạch. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến hoại tử chi, đặc biệt có thể gây tử vong do tình trạng sốc nhiễm trùng nhiễm độc toàn cơ thể.
1. Tắc động mạch cấp tính ở chi là gì?
Bệnh tắc động mạch cấp tính ở chi là tình trạng tắc nghẽn do vật gây tắc nghẽn từ nơi khác trong hệ tuần hoàn hoặc do sự hình thành cục máu đông ngay tại vị trí tắc gây ra tình trạng tắc mạch dẫn đến không có máu nuôi dưỡng phần chi do động mạch đó nuôi dưỡng. Thuyên tắc mạch máu, chấn thương động mạch và huyết khối tắc mạch cấp là 3 nhóm nguyên nhân chính gây thiếu máu cấp tính ở chi:
1.1 Thuyên tắc mạch máu
Là do một cục máu đông từ nơi khác di chuyển đến do tắc mạch.
- Bệnh lý tim mạch gây thuyên tắc như: Rối loạn nhịp tim , đặc biệt là rung nhĩ , bệnh lý van tim , nhồi máu cơ tim , van tim nhân tạo, osler tim, u nhầy nhĩ trái, phình vách liên thất
- Các khối phình động mạch: Là nguyên nhân hay gặp trong thuyên tắc động mạch. Trong đó phình động mạch chủ bụng và động mạch khoeo là hay gặp nhất.
- Các nguyên nhân khác gây thuyên tắc như: Mảng xơ vữa bị loét. Thường gặp nhất là xơ vữa động mạch chủ bụng đoạn dưới thận gây thuyên tắc ở 2 chi dưới.
1.2 Huyết khối tắc mạch cấp
Huyết khối hình thành trên một mảng xơ vữa bị loét và gây tắc lòng động mạch.
1.3 Chấn thương động mạch
Vết thương động mạch, đụng giập đến động mạch hay tổn thương động mạch do thủ thuật như chọc catheter đều có thể gây tắc mạch cấp.
Tắc động mạch cấp tính ở chi do một cục máu đông từ nơi khác di chuyển đến do tắc mạch
2. Biểu hiện bệnh tắc động mạch cấp tính ở chi
Triệu chứng lâm sàng:
- Đau chi tắc: Đau đột ngột dữ dội
- Dị cảm, tê bì , kiến bò, giảm cảm giác chi
- Lạnh vùng chi tắc
- Chi bị tắc nhợt màu hơn so với bệnh lành dần dần có thể xuất hiện những đốm tím hoại tử
- Mất mạch chi
- Giảm hoặc mất vận động
Triệu chứng cận lâm sàng:
Chủ yếu dựa vào siêu âm Doppler động mạch nhằm đánh giá, xác định: Vị trí động mạch bị tắc nghẽn, xác định mức độ xơ vữa thành mạch, khảo sát lưu lượng máu động mạch dưới chỗ tắc qua đó có thể đánh giá sự lan rộng của cục máu đông.
3. Điều trị bệnh tắc động mạch cấp tính ở chi
3.1 Nguyên tắc điều trị tắc động mạch cấp tính ở chi
- Xác định nguyên nhân gây tắc mạch
- Chống sốc
- Giảm đau
- Điều trị triệu chứng
- Chăm sóc phần chi bị thiếu máu cho đến khi được tái lập lưu thông mạch máu nhu ủ ấm, tránh cọ xát
- Dùng thuốc chống đông
- Chỉ định ngoại khoa khi cần thiết.
Tê bì là biểu hiện bệnh tắc động mạch cấp tính ở chi
3.2 Điều trị nội khoa
- Thuốc tiêu sợi huyết làm tan huyết khối trong tắc động mạch do cục máu đông. Thuốc tiêu sợi huyết là có thể làm tan được các cục máu đông trong các động mạch nhỏ mà phẫu thuật không thể lấy được.
- Điều trị bảo tồn bằng Heparin: Sử dụng Heparin với mục đích phòng ngừa sự tạo lập huyết khối thứ phát và tắc động mạch tái phát sau mổ.
- Tạo hình động mạch bằng siêu âm qua nội soi lòng mạch dùng năng lượng siêu âm để phá huỷ mảng xơ vữa và huyết khối trong lòng động mạch qua 1 dây dẫn luồn vào động mạch dưới sự hướng dẫn của nội soi trong lòng động mạch.
3.3 Điều trị ngoại khoa
Việc chọn lựa phương pháp phụ thuộc vào mức độ tổn thương mô do tắc động mạch, tình trạng tổn thương của hệ thống động mạch và nguyên nhân tắc động mạch cấp tính ở chi. Các phương pháp bao gồm:
- Lấy khối tắc mạch bằng ống thông Fogarty: Đây chính là phương rất đơn giản nhưng hiệu quả, được áp dụng trong trường hợp tắc động mạch cấp tính chưa có hoại tử chi.
- Phẫu thuật bóc lớp trong động mạch: Áp dụng sau khi lấy bỏ khối tắc mạch cho những bệnh nhân tắc động mạch cấp tính ở chi có xơ vữa động mạch.
- Phẫu thuật bắc cầu nối động mạch: Phẫu thuật này sẽ được chỉ định trong trường hợp huyết tắc động mạch trên cơ thể của người bệnh có tổn thương xơ vữa động mạch một đoạn dài trên 10cm, trong trường hợp có tổn thương mô mềm kèm theo có nhiều nguy cơ nhiễm trùng cao.
- Phẫu thuật cắt bỏ đoạn động mạch bị tổn thương: Phương pháp này được chỉ định trong trường hợp người bệnh bị huyết tắc động mạch cấp tính do chấn thương.
- Phẫu thuật cắt cụt chi. Được chỉ định trong trường hợp người bệnh bị tắc động mạch cấp tính ở chi đã có hoại tử chi.
Thuốc tiêu sợi huyết làm tan huyết khối trong tắc động mạch do cục máu đông
