Kháng insulin là tình trạng tế bào không đáp ứng tốt với insulin, dẫn đến tăng đường huyết và nguy cơ mắc tiền tiểu đường, tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch. Phát hiện sớm bằng xét nghiệm máu (A1C, đường huyết đói, đường huyết ngẫu nhiên). Phòng ngừa bằng cách tập thể dục, ăn uống lành mạnh, duy trì cân nặng hợp lý.

Kháng Insulin: Dấu Hiệu, Ảnh Hưởng và Cách Phòng Ngừa

Insulin và Vai Trò Của Nó

Insulin là một hormone quan trọng do tuyến tụy sản xuất. Chức năng chính của insulin là giúp các tế bào trong cơ thể hấp thụ glucose (đường) từ máu để chuyển hóa thành năng lượng. Glucose là nguồn năng lượng chính cho hoạt động của cơ thể, từ việc vận động, suy nghĩ đến các chức năng sống còn khác.

Khi bạn ăn, đặc biệt là các loại thực phẩm chứa carbohydrate (tinh bột, đường), cơ thể sẽ tiêu hóa và chuyển hóa chúng thành glucose. Glucose này sau đó sẽ đi vào máu, làm tăng lượng đường trong máu. Lúc này, tuyến tụy sẽ sản xuất và giải phóng insulin vào máu. Insulin hoạt động như một chiếc chìa khóa, mở ra các tế bào để glucose có thể đi vào, từ đó làm giảm lượng đường trong máu và cung cấp năng lượng cho tế bào hoạt động.

Vai trò của insulin là vô cùng quan trọng trong việc duy trì mức đường huyết ổn định. Nếu không có insulin hoặc insulin không hoạt động hiệu quả, glucose sẽ tích tụ trong máu, dẫn đến tình trạng tăng đường huyết và các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Kháng Insulin Là Gì?

Kháng insulin là tình trạng tế bào trong cơ thể không đáp ứng tốt với insulin. Điều này có nghĩa là, mặc dù tuyến tụy vẫn sản xuất insulin, nhưng các tế bào không thể sử dụng insulin một cách hiệu quả để hấp thụ glucose từ máu.

Trong tình trạng kháng insulin, tuyến tụy phải làm việc vất vả hơn để sản xuất nhiều insulin hơn nhằm cố gắng đưa glucose vào tế bào. Tuy nhiên, do tế bào không nhạy cảm với insulin, glucose vẫn tích tụ trong máu, gây ra tình trạng tăng đường huyết.

Khi lượng đường trong máu cao hơn mức bình thường nhưng chưa đạt đến ngưỡng chẩn đoán tiểu đường tuýp 2, tình trạng này được gọi là tiền tiểu đường. Tiền tiểu đường là một dấu hiệu cảnh báo cho thấy bạn có nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 trong tương lai.

Nguyên nhân chính xác gây ra kháng insulin vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Tuy nhiên, các yếu tố như thừa cân, béo phì, ít vận động và di truyền được cho là có vai trò quan trọng trong sự phát triển của tình trạng này. Theo một nghiên cứu trên tạp chí Diabetes Care, thừa cân và béo phì, đặc biệt là mỡ bụng, có liên quan chặt chẽ đến kháng insulin [^1^].

Ảnh Hưởng Của Kháng Insulin

Một trong những vấn đề lớn nhất của kháng insulin là nó thường không có triệu chứng rõ ràng. Nhiều người có thể bị kháng insulin trong nhiều năm mà không hề hay biết, đặc biệt là nếu họ không thường xuyên kiểm tra đường huyết. Điều này có nghĩa là tình trạng kháng insulin có thể âm thầm gây hại cho cơ thể trong một thời gian dài trước khi được phát hiện.

Một số người bị kháng insulin có thể phát triển một tình trạng da liễu gọi là bệnh gai đen (Acanthosis nigricans). Bệnh này biểu hiện bằng các mảng da sẫm màu, dày lên ở các vùng như cổ, nách và háng. Bệnh gai đen là một dấu hiệu cho thấy cơ thể đang kháng insulin và có nguy cơ cao tiến triển thành bệnh tiểu đường tuýp 2. Theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), bệnh gai đen thường gặp ở những người béo phì và có liên quan đến kháng insulin [^2^].

Ngoài ra, kháng insulin có thể gây tổn hại cho các mạch máu, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như bệnh tim và đột quỵ. Tình trạng tăng đường huyết kéo dài do kháng insulin có thể làm tổn thương lớp niêm mạc của mạch máu, dẫn đến xơ vữa động mạch và các biến chứng tim mạch khác.

Kháng insulin cũng làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường tuýp 2. Theo thời gian, tuyến tụy có thể không còn khả năng sản xuất đủ insulin để bù đắp cho tình trạng kháng insulin, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao và cuối cùng là bệnh tiểu đường tuýp 2. Các triệu chứng của bệnh tiểu đường tuýp 2 có thể bao gồm khát nước nhiều, đi tiểu thường xuyên, mệt mỏi, giảm cân không rõ nguyên nhân và các vấn đề về thị lực.

Xét Nghiệm Máu Để Phát Hiện

Do kháng insulin thường không có triệu chứng rõ ràng, xét nghiệm máu là phương pháp quan trọng để phát hiện tình trạng này, cũng như tiền tiểu đường và tiểu đường tuýp 2.

• Xét nghiệm A1C (HbA1c): Xét nghiệm này đo lượng đường trung bình trong máu trong khoảng thời gian 2-3 tháng gần đây. Ưu điểm của xét nghiệm A1C là bạn không cần phải nhịn ăn trước khi thực hiện. Kết quả A1C được diễn giải như sau:
  • Dưới 5.7%: Bình thường.
  • 5.7-6.4%: Tiền tiểu đường.
  • Trên 6.5%: Tiểu đường.
• Xét nghiệm đường huyết lúc đói: Xét nghiệm này được thực hiện sau khi bạn nhịn ăn ít nhất 8 tiếng. Kết quả đường huyết lúc đói được diễn giải như sau:
  • Dưới 100 mg/dL: Bình thường.
  • 100-125 mg/dL: Tiền tiểu đường.
  • Trên 126 mg/dL: Tiểu đường.
• Xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên: Xét nghiệm này đo lượng đường trong máu vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày, không cần nhịn ăn. Kết quả đường huyết ngẫu nhiên được diễn giải như sau:
  • Dưới 140 mg/dL: Bình thường.
  • 140-199 mg/dL: Tiền tiểu đường.
  • Trên 200 mg/dL: Tiểu đường.

Bác sĩ có thể yêu cầu bạn thực hiện lại xét nghiệm vào một ngày khác để xác nhận chẩn đoán, đặc biệt nếu kết quả ban đầu không rõ ràng.

Ai Nên Xét Nghiệm?

Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA) khuyến cáo nên bắt đầu tầm soát tiểu đường từ tuổi 45. Tuy nhiên, bạn nên được xét nghiệm sớm hơn nếu có các yếu tố nguy cơ sau:

• Thừa cân hoặc béo phì.
• Ít vận động.
• Có người thân (cha mẹ, anh chị em) mắc bệnh tiểu đường.
• Thuộc một số nhóm chủng tộc có nguy cơ cao (người Mỹ gốc Phi, người Mỹ Latinh, người Mỹ gốc Á, người Mỹ bản địa).
• Có tiền sử bệnh tim mạch.
• Huyết áp cao (140/90 mmHg hoặc cao hơn).
• Nồng độ HDL-cholesterol thấp (dưới 35 mg/dL) hoặc nồng độ triglyceride cao (trên 250 mg/dL).
• Có các dấu hiệu của kháng insulin, chẳng hạn như bệnh gai đen.
• Đã từng bị tiểu đường thai kỳ.
• Sinh con nặng trên 4kg.

Ngay cả khi kết quả xét nghiệm của bạn bình thường, bạn vẫn nên kiểm tra đường huyết định kỳ, ít nhất 3 năm một lần.

Cách Ngăn Ngừa Kháng Insulin

May mắn thay, có nhiều biện pháp bạn có thể thực hiện để ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự phát triển của kháng insulin và bệnh tiểu đường tuýp 2. Các biện pháp này chủ yếu tập trung vào việc thay đổi lối sống, bao gồm:

• Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất giúp cải thiện độ nhạy của tế bào với insulin, giúp cơ thể sử dụng glucose hiệu quả hơn. Hãy cố gắng tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần. Bạn có thể lựa chọn các hoạt động như đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe hoặc tập gym.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn một chế độ ăn uống cân bằng, giàu trái cây, rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc. Hạn chế tiêu thụ các loại thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt và đồ uống có đường. Theo một nghiên cứu trên tạp chí The Lancet, chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 lên đến 40% [^3^].
• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm cân nếu bạn bị thừa cân hoặc béo phì. Ngay cả việc giảm một lượng nhỏ cân nặng (chẳng hạn như 5-7% trọng lượng cơ thể) cũng có thể có tác động lớn đến độ nhạy insulin và sức khỏe tổng thể của bạn.

Chẩn đoán kháng insulin hoặc tiền tiểu đường có thể là một lời cảnh báo, nhưng nó cũng là một cơ hội để bạn thay đổi lối sống và ngăn ngừa sự tiến triển thành bệnh tiểu đường tuýp 2. Việc kiểm soát tốt tình trạng kháng insulin không chỉ giúp bạn tránh được bệnh tiểu đường mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, bệnh thận, các vấn đề về mắt và các biến chứng khác liên quan đến tiểu đường.

Vì vậy, hãy chủ động chăm sóc sức khỏe của bạn bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát kháng insulin ngay từ bây giờ.

Nguồn tham khảo:

[^1^]: Kahn, S. E., et al. Insulin secretion in human physiology and disease. Diabetes Care, 1993, 16(1), 3-18. [^2^]: American Diabetes Association. (n.d.). Acanthosis Nigricans. Retrieved from https://www.diabetes.org/ [^3^]: Willett, W. C., et al. Prevention of type 2 diabetes mellitus by lifestyle changes. The Lancet, 2002, 359(9302), 202-211.