Xeton và Nhiễm Xeton Axít: Những Điều Cần Biết
Xeton là gì?
Xeton là một loại axit được tạo ra khi cơ thể bắt đầu sử dụng chất béo thay vì carbohydrate để tạo ra năng lượng. Thông thường, cơ thể chúng ta sử dụng glucose (đường) từ carbohydrate làm nguồn năng lượng chính. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, khi glucose không có sẵn hoặc không thể được sử dụng hiệu quả, cơ thể sẽ chuyển sang đốt chất béo để tạo năng lượng thay thế.
Ở người bệnh tiểu đường, đặc biệt là khi không có đủ insulin (hoặc insulin hoạt động không hiệu quả), đường (glucose) không thể đi vào tế bào để cung cấp năng lượng. Do đó, cơ thể sẽ chuyển sang dùng chất béo để sản sinh năng lượng. Khi chất béo bị bẻ gãy liên kết, xeton được tạo ra và có thể tích tụ trong cơ thể. Quá trình này là một phản ứng tự nhiên của cơ thể để duy trì hoạt động khi thiếu hụt nguồn năng lượng từ đường.
Nồng độ xeton cao trong máu có thể gây ra tình trạng ngộ độc, được gọi là nhiễm xeton axít (Diabetic Ketoacidosis - DKA). DKA là một biến chứng nghiêm trọng của bệnh tiểu đường, có thể dẫn đến hôn mê và thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Nguyên nhân gây ra xeton?
Thiếu insulin là nguyên nhân chính dẫn đến sự hình thành và tích tụ xeton trong cơ thể. Insulin đóng vai trò quan trọng trong việc giúp glucose từ máu đi vào tế bào để cung cấp năng lượng. Khi thiếu insulin, glucose không thể xâm nhập tế bào, buộc cơ thể phải tìm đến nguồn năng lượng thay thế là chất béo.
- Tiểu đường tuýp 1: Thường gặp ở những người mắc bệnh tiểu đường tuýp 1, khi cơ thể không sản xuất đủ insulin. Nếu người bệnh không dùng insulin hoặc dùng không đủ liều, đặc biệt là khi cơ thể đang có nhu cầu insulin cao (ví dụ, khi bị ốm, nhiễm trùng, hoặc căng thẳng), xeton có thể tích tụ nhanh chóng.
- Tiểu đường tuýp 2: Cũng có thể xảy ra ở những người mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 nếu họ bị ốm do một bệnh khác hoặc gặp phải tình trạng kháng insulin nghiêm trọng.
- Chế độ ăn uống: Chế độ ăn ít carbohydrate (low-carb) hoặc rất ít calo và chất dinh dưỡng cũng có thể gây ra xeton. Trong trường hợp này, cơ thể buộc phải đốt chất béo để tạo năng lượng, dẫn đến sản xuất xeton.
Theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), việc kiểm soát tốt lượng đường trong máu và tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh là rất quan trọng để ngăn ngừa sự hình thành xeton ở người bệnh tiểu đường.
Xeton có phải là dấu hiệu của bệnh?
Nếu đường huyết của bạn ở trong phạm vi an toàn và bạn đang giảm cân, sự hiện diện của xeton có thể hoàn toàn bình thường. Điều này có nghĩa là cơ thể bạn đang đốt chất béo để tạo năng lượng, một quá trình tự nhiên khi bạn giảm cân.
Tuy nhiên, nếu bạn bị tiểu đường, thì việc theo dõi xeton và lượng đường huyết trong máu rất quan trọng, ngay cả khi bạn đang giảm cân. Sự xuất hiện của xeton có thể là dấu hiệu cho thấy bệnh tiểu đường của bạn không được kiểm soát tốt.
- Kết quả xét nghiệm xeton ở dạng vết: Có nghĩa là cơ thể bạn chỉ chứa một lượng nhỏ xeton và đang ở trong giai đoạn đầu tích tụ xeton. Trong trường hợp đó, bạn nên kiểm tra lại sau vài giờ để xem hàm lượng có thay đổi hay không. Nếu nó tăng lên, hãy hẹn gặp bác sĩ.
- Nồng độ xeton trung bình đến cao: Cho thấy bệnh tiểu đường của bạn đã ngoài tầm kiểm soát. Bạn và bác sĩ nên lên kế hoạch điều trị và phòng ngừa khi nồng độ xeton của bạn cao, vì đó là một phần trong chương trình quản lý bệnh tiểu đường. Nếu bạn chưa có kế hoạch điều trị, hãy liên hệ với bác sĩ ngay lập tức để được tư vấn. Nồng độ xeton cao có thể là dấu hiệu cảnh báo một tình trạng nguy hiểm đối với sức khỏe của bạn. Xeton làm thay đổi cân bằng hóa học của máu. Nếu không được chẩn đoán và không được điều trị, chúng có thể gây độc cho cơ thể.
Kiểm tra xeton như thế nào?
Xét nghiệm nước tiểu là phương pháp thường được dùng để kiểm tra xeton tại nhà. Bạn có thể mua các que thử xeton tại các hiệu thuốc. Để thực hiện xét nghiệm, bạn chỉ cần nhúng que thử vào nước tiểu và so sánh màu sắc trên que thử với bảng màu đi kèm để xác định nồng độ xeton.
Ngoài ra, cũng có các thiết bị đo xeton trong máu, tương tự như máy đo đường huyết. Phương pháp này cho kết quả nhanh chóng và chính xác hơn, nhưng đòi hỏi bạn phải lấy máu.
Nếu bạn tiến hành kiểm tra tại nhà và bắt đầu nhận thấy có xeton trong nước tiểu, hãy liên hệ với bác sĩ. Chỉ cần có sự hiện diện của xeton, không quan trọng lắm là nồng độ bao nhiêu, điều đó cho thấy bệnh có dấu hiệu nghiêm trọng.
Khi nào cần kiểm tra xeton?
Bác sĩ hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe sẽ hướng dẫn bạn khi nào cần thiết phải kiểm tra xeton, dựa trên quá trình bệnh lý của bạn trước đây. Thông thường, bạn nên kiểm tra xeton khi:
- Chỉ số đường huyết của bạn trên 300 mg/dL.
- Da của bạn đỏ ửng hoặc nhạt màu.
- Bạn bị nôn, buồn nôn, đau bụng.
- Bạn bị bệnh – ốm, nhiễm trùng, và chấn thương có thể gây ra lượng đường trong máu cao đột ngột.
- Bạn cảm thấy mê man (cơ thể yếu ớt nhiều) và/hoặc rối loạn tri giác.
- Bạn bị khô miệng hoặc khát nước hơn bình thường.
- Bạn cảm thấy khó thở.
- Hơi thở của bạn có mùi ‘trái cây’ (do xeton).
Phụ nữ mang thai có thể kiểm tra vào mỗi buổi sáng trước khi ăn sáng hoặc bất kỳ lúc nào chỉ số đường huyết tăng trên 200 mg/dL.
Nếu bạn gặp một hoặc nhiều trong số các tình trạng trên, hãy kiểm tra mức xeton của bạn. Gọi bác sĩ nếu triệu chứng không thuyên giảm, mức xeton của bạn trên trung bình hoặc cao, hoặc bạn bắt đầu xuất hiện thêm những triệu chứng khác.
Nhiễm Axit Xeton do Tiểu Đường là gì?
Xeton tích tụ trong máu và nước tiểu do chất béo bị bẻ gãy liên kết trong quá trình tạo thành năng lượng. Ở nồng độ cao, xeton có thể rất nguy hiểm và thậm chí độc cho cơ thể. Tình trạng nghiêm trọng này được gọi là nhiễm toan xeton (DKA), và nếu không được điều trị, có thể dẫn đến hôn mê do đái tháo đường hoặc thậm chí tử vong.
Các triệu chứng của nhiễm xeton axit có thể bị nhầm lẫn với các bệnh khác (chẳng hạn như cúm hay viêm dạ dày ruột), vì vậy hãy nhờ bác sĩ tư vấn kỹ về kế hoạch điều trị và theo dõi lượng xeton trong máu. Dấu hiệu và triệu chứng của DKA bao gồm:
- Khát nước quá mức
- Đi tiểu thường xuyên
- Buồn nôn và nôn
- Đau bụng
- Yếu hoặc mệt mỏi
- Khó thở
- Hơi thở có mùi trái cây
- Lú lẫn
Theo dõi và kiểm soát lượng đường trong máu thường xuyên, tuân thủ chế độ ăn uống và dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ là những biện pháp quan trọng để ngăn ngừa nhiễm toan xeton. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào của DKA, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức.