Ông Tony Coffey, chuyên gia sơ cấp cứu người Úc mang 28 năm kinh nghiệm, đồng sáng lập Survival Skills Vietnam, nêu ra các kiến thức cơ bản để phân biệt và hướng dẫn sơ cấp cứu đúng cách cho hai trường hợp trên.
Thế nào là ngưng tim đột ngột?
Chứng ngưng tim đột ngột (Sudden Cardiac Arrest - SCA) có thể xảy ra ở bất kỳ người khỏe mạnh hoặc không có bệnh nền nào, từ con trẻ đến người lớn.
Đây là sự cố sức khỏe không thể dự báo hay chẩn đoán trước. SCA can dự đến điện tim, xảy ra khi hệ thống điện trong tim không thực hiện được chức năng vốn có, khiến cho trái tim chỉ rung thay vì co bóp để thu và bơm máu như thông thường, hoặc làm tim co giật bất thường, không bơm máu đi được.
Khi SCA đột ngột xảy ra, sau 3 - 4 phút não sẽ bị tổn thương, và tử vong sẽ xảy ra tiếp sau vài phút nếu người đó không được sơ cấp cứu ngay lập tức và đúng cách.
Các diễn tiến của SCA xảy ra hầu như ít hoặc không có dấu hiệu gì báo trước. Người bị nạn đột ngột ngã gục xuống và rơi vào hiện trạng bất tỉnh, rồi ngưng thở ngưng tim diễn ra rất nhanh.
Nhận biết đột quỵ
Trong khi đó, đột quỵ (stroke) có nguyên nhân can hệ đến mạch máu não và việc bơm máu lên não, cụ thể là tình trạng vỡ huyết quản não do huyết áp cao, quái gở mạch máu não, do cục máu đông hoặc lượng mỡ xấu cholesterol chắn trong mạch máu làm máu không bơm lên đến não. Phần não thiếu hoặc không có máu giàu ô xy bơm lên sẽ bị chết dần, dẫn đến những dấu hiệu từ nhẹ đến nặng.
Một số tín hiệu có thể xuất hiện rồi biến mất trợ thì thời khi cục máu đông chuyển động sang vị trí khác.
Có thể ghi nhớ những dấu hiệu đột quỵ bằng từ tiếng Anh FAST.
Trong đó, F là Face (mặt): một bên mặt bị méo, lệch so với bên kia;
A là Arm (tay): một cánh tay bị tê, yếu so với bên kia, có thể đề cập người bệnh đưa 2 cánh tay ngang trước, tay yếu hơn thường không trụ vững quá 10 giây;
S là Speech (nói): người bệnh bỗng dưng cứng lưỡi, nhắc lắp, kể không thành tiếng, không biểu lộ được, méo lưỡi, méo miệng;
T là Time (thời gian): ngay lập tức gọi cấp cứu 115 hoặc đưa vào bệnh viện có chức năng xử lý đột quỵ, khung giờ vàng cứu được người có 3 tín hiệu F-A-S kể trên là 3 - 4 tiếng.
Một số trường hợp huyết quản bị vỡ hoặc tắc nghẽn nguy hiểm thì người bệnh đột ngột ngã quỵ. Nhưng khi ngã quỵ, khác mang chứng SCA, họ không rơi ngay vào tình trạng bất tỉnh giấc nhân sự mà vẫn còn một số bức xúc trong quá trình chết não diễn ra, nhàng nhàng sau 8 phút bị ngưng thở ngưng tim thì tim sẽ bắt đầu chết dần. Việc chết tim theo sau chết não diễn tiến theo thời gian, nên trong thời kỳ này người bị nạn vẫn có một số phản ứng trước lúc lịm dần đi và rơi vào hiện trạng không phản ứng, thở thất thường rồi ngừng thở.
Nếu không được sơ cấp cứu đúng bí quyết thì họ sẽ tử vong. Đột quỵ thường xảy ra ở người có bệnh nền như huyết áp cao, đa dạng cholesterol xấu trong thành mạch, quái đản mạch máu não, suy giãn tĩnh mạch, bệnh về tim mạch, rối loàn đông máu...
Hướng dẫn sơ cấp cứu đúng cách
Sơ cấp cứu cho người bị đột quỵ thì tùy vào diễn tiến, còn tỉnh hay bất tỉnh, chết giả thì còn thở thường nhật hay không? Còn thức giấc thì ngay tức thì gọi cấp cứu 115 và đưa vào bệnh viện. Nếu ngất mà còn thở thông thường thì cho nằm nghiêng một bên để tránh bị dịch, chất nôn tràn vào đường thở, cũng như hạn chế trường hợp lưỡi rũ mềm chắn đường thở. Đột quỵ ở công đoạn cuối xấu nhất là bất tỉnh, thở thất thường hoặc ngưng thở. Lúc này, cần làm hồi sinh tim phổi (Cardio-pulmonary Resuscitation - CPR). Đây cũng là bước sơ cấp cứu cho người bị ngưng tim đột ngột.
Người bị nạn ở hiện trạng bất tỉnh, ngưng thở ngưng tim ví như được làm CPR càng sớm trong 4 - 8 phút đầu thì khả năng duy trì sự sống não và tim cao hơn. Nếu có máy sốc điện tim sớm thì cơ hội sống sót tăng cao.
Cách khiến cho hồi sinh tim phổi CPR:
- Cho người bị nạn nằm ngửa trên mặt phẳng cứng.
- Người sơ cấp cứu quỳ bên cạnh người bị nạn.
- hai bàn tay lồng hoặc đặt chồng lên nhau (ảnh), để ngay chính giữa ngực, giữa 2 lá phổi, tạo lực ép đè thẳng nhún nhường xuống 1/3 bề dày lồng ngực người bị nạn (trung bình khoảng 5 cm sở hữu người trưởng thành) và tốc độ ép là 100 - 120 nhịp 1 phút.
- Ép tim liên tục tương tự 30 lần thì nâng nhẹ cằm để đẩy nhẹ đầu nạn nhân ra sau nhằm mở đường thở, mau chóng sử dụng miệng thổi hai khá liên tiếp vào mồm hoặc mũi của người bị nạn. Nhìn vào thấy lồng ngực nạn nhân phồng nhẹ vì có khí thổi vào là làm đúng cách. Lưu ý khi chọn thổi vào miệng thì 1 tay phải bóp/bịt chặt mũi. Nếu chọn thổi vào mũi thì phải khép kín miệng nạn nhân để không bị thoát khá ra ngoài.
- Thổi đúng hai hơi trong thời gian không quá hai giây thì ngay lập tức quay trở lại ép tim và duy trì chu trình CPR 30 lần ép tim - hai lần thổi hơi, cho đến lúc hàng ngũ y tế đến, hoặc khi người bệnh tỉnh giấc dậy, có dấu hiệu tự thở được, lúc này vẫn cần đưa họ vào bệnh viện.
Trang Jena - TNO
(Đồng sáng lập Survival Skills Vietnam)
