Đột quỵ do tự ý bỏ thuốc huyết áp: Cảnh báo từ chuyên gia
Theo GS. Phạm Gia Khải, nguyên Viện trưởng Viện Tim mạch Việt Nam, một vấn đề đáng lo ngại hiện nay là tình trạng bệnh nhân tự ý ngưng sử dụng thuốc điều trị huyết áp cao. Điều này xuất phát từ sự thiếu hiểu biết hoặc thái độ chủ quan, coi thường bệnh tật của người bệnh.
Ca lâm sàng: Đột quỵ vì tự ý bỏ thuốc
Ông Nguyễn Văn B., 56 tuổi ở Hà Nội, được chẩn đoán tăng huyết áp 3 năm nay và được bác sĩ kê đơn thuốc Coveram 5/5, uống 1 viên mỗi ngày. Gần đây, thấy huyết áp có vẻ ổn định, ông tự ý bỏ thuốc. Một buổi sáng, ông B. đột ngột đau đầu dữ dội, huyết áp tăng vọt lên 250/140 mmHg, chân tay yếu và ngã quỵ. Gia đình nhanh chóng đưa ông đi cấp cứu. Các bác sĩ xác định ông bị đột quỵ do không tuân thủ điều trị tăng huyết áp.
Khi nhập viện, ông B. trong tình trạng lơ mơ, huyết áp 230/120 mmHg. Kết quả chụp CT sọ não cho thấy không có tổn thương nhu mô não. Sau khi được điều trị hạ huyết áp tích cực, ông B. dần hồi phục.
Hình ảnh tiếp nhận cấp cứu bệnh nhân cơn tăng huyết áp tại Bệnh viện TWQĐ 108
Thực trạng đáng báo động
Tại nhiều bệnh viện, các bác sĩ tim mạch thường xuyên gặp phải tình huống bệnh nhân tự ý bỏ thuốc hoặc giảm liều điều trị tăng huyết áp. Lý do thường là vì họ cảm thấy huyết áp đã ổn định trong một thời gian dài và cho rằng bệnh đã khỏi. Tuy nhiên, việc này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, thậm chí gây tăng huyết áp cấp cứu, đe dọa tính mạng.
Theo các chuyên gia, huyết áp thường bắt đầu tăng cao vào khoảng 3-4 giờ sáng. Nếu bệnh nhân đã bỏ thuốc hoặc giảm liều, lượng thuốc trong cơ thể không đủ để kiểm soát huyết áp, đặc biệt là ở người lớn tuổi thường xuyên thức dậy đi tiểu đêm. Đây là thời điểm nguy cơ đột quỵ tăng cao. Do đó, tuyệt đối không được tự ý bỏ hoặc giảm liều thuốc huyết áp khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
Yếu tố nguy cơ dẫn đến tăng huyết áp cấp cứu
Bác sĩ Nguyễn Tuấn Sơn phân loại cơn tăng huyết áp thành hai dạng: tăng huyết áp cấp cứu (hypertensive emergency) và tăng huyết áp khẩn cấp (hypertensive urgency).
- Tăng huyết áp khẩn cấp: Huyết áp tâm thu ≥ 180 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 120 mmHg nhưng không có tổn thương cơ quan đích.
- Tăng huyết áp cấp cứu: Huyết áp tâm thu ≥ 180 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 120 mmHg kèm theo tổn thương hoặc rối loạn chức năng cơ quan đích.
Các dấu hiệu tổn thương cơ quan đích bao gồm:
- Thay đổi về thần kinh.
- Bệnh não do tăng huyết áp.
- Nhồi máu não.
- Xuất huyết não.
- Nhồi máu cơ tim hoặc thiếu máu cơ tim.
- Rối loạn chức năng thất trái cấp.
- Phù phổi cấp.
- Bóc tách động mạch chủ.
- Suy thận cấp.
- Sản giật ở phụ nữ có thai.
Khi có các dấu hiệu này, người bệnh cần được dùng thuốc hạ áp ngay lập tức và nhanh chóng đưa đến bệnh viện để được cấp cứu kịp thời.
Nguyên nhân gây tăng huyết áp cấp cứu:
- Tăng huyết áp nguyên phát:
- Tự ý bỏ thuốc huyết áp.
- Căng thẳng (stress).
- Hoạt động gắng sức.
- Thay đổi thời tiết.
- Nhiễm lạnh.
- Tăng huyết áp thứ phát:
- Bệnh thận (viêm cầu thận, hẹp động mạch thận,…).
- Phụ nữ có thai (sản giật).
- Bệnh nội tiết (u tủy thượng thận, hội chứng Cushing, u tiết renin,…).
- Bệnh lý thần kinh trung ương (nhồi máu não, xuất huyết não,…).
- Do thuốc (cocaine, amphetamine, cyclosporine,…).
Người bị tăng huyết áp thường sẽ nhồi máu não, đột quỵ
Triệu chứng nhận biết cơn tăng huyết áp cấp cứu
Khi bị cơn tăng huyết áp, người bệnh thường có các dấu hiệu sau:
- Huyết áp tâm thu tăng cao ≥ 180 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 120 mmHg.
- Kèm theo các dấu hiệu tổn thương cơ quan đích như: nhức đầu dữ dội, buồn nôn, chóng mặt, đau ngực, đau lưng, khó thở, nhìn mờ, lẫn lộn, co giật, hôn mê…
GS. Phạm Gia Khải nhấn mạnh rằng việc bỏ thuốc điều trị huyết áp cao là một vấn đề phổ biến do sự thiếu hiểu biết và chủ quan của bệnh nhân. Đối với những người bị tăng huyết áp, việc dùng thuốc đều đặn và liên tục trong suốt cuộc đời là vô cùng quan trọng. Tuân thủ chặt chẽ chỉ định của bác sĩ là yếu tố then chốt để kiểm soát bệnh. Việc tự ý bỏ thuốc khi thấy huyết áp ổn định, như trường hợp của ông B., là vô cùng nguy hiểm.
Có những trường hợp huyết áp ổn định trong thời gian dài, thậm chí 3-5 năm, khiến người bệnh chủ quan và ngừng thuốc. Tuy nhiên, huyết áp có thể tăng đột ngột trở lại, dẫn đến tai biến mạch máu não, thậm chí tử vong.
Ngoài việc tự ý bỏ thuốc, các nguyên nhân khác dẫn đến thất bại trong điều trị tăng huyết áp bao gồm:
- Bệnh nhân tự ý giảm liều thuốc.
- Thuốc đang dùng không còn phù hợp.
- Tương tác thuốc, đặc biệt ở người cao tuổi phải dùng nhiều loại thuốc cùng lúc.
Chuyên gia khuyến cáo bệnh nhân không nên chủ quan khi thấy huyết áp ổn định mà tự ý bỏ thuốc. Khi gặp các vấn đề trong điều trị tăng huyết áp, cần tái khám để tìm nguyên nhân và điều chỉnh thuốc cho phù hợp.
Tăng huyết áp không được can thiệp sẽ kéo theo hàng loạt hệ lụy tim mạch
Hướng xử trí khi có cơn tăng huyết áp
Khi lên cơn tăng huyết áp, người bệnh cần:
- Nghỉ ngơi ở nơi yên tĩnh.
- Dùng thuốc hạ áp (ví dụ: Captopril 25mg, nhai và ngậm).
- Có thể dùng thêm thuốc an thần (ví dụ: Seduxen).
- Nhanh chóng gọi cấp cứu để được đưa đến bệnh viện gần nhất.
Phòng tránh cơn tăng huyết áp cấp cứu
Để phòng ngừa cơn tăng huyết áp, cần thực hiện các biện pháp sau:
- Kiểm soát tốt huyết áp hàng ngày bằng cách dùng thuốc theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ.
- Điều trị các yếu tố nguy cơ như rối loạn lipid máu và bệnh đái tháo đường.
- Giảm lượng muối trong khẩu phần ăn hàng ngày.
- Không hút thuốc lá, hạn chế uống rượu bia, tránh sử dụng các chất kích thích.
- Tránh căng thẳng và nhiễm lạnh đột ngột.
- Kiểm soát cân nặng và tập thể dục thường xuyên.
- Khám sức khỏe định kỳ để được tư vấn, phát hiện và điều trị kịp thời tăng huyết áp.