1. Tăng huyết áp là gì?
Tăng huyết áp là tình trạng huyết áp cao hơn mức bình thường. Tăng huyết áp xảy ra khi huyết áp tâm thu ≥ 140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90mmHg.
2. Phân loại tăng huyết áp
Phân độ theo con số HA: Dựa theo phân loại của WHO/ISH 1999, 2005 & JNC VI, VII, khuyến cáo của Hội Tim mạch Việt Nam đưa ra về phân độ THA.
Bảng phân loại THA theo con số HA:
| Phân loại | HA tâm thu (mmHg) | HA tâm trương (mmHg) |
| HA tối ưu | < 120 | < 80 |
| HA bình thường | < 130 | < 85 |
| HA bình thường cao | 130 - 139 | 85 - 89 |
| THA độ 1 | 140 - 159 | 90 - 99 |
| THA độ 2 | 160 - 179 | 100 - 109 |
| THA độ 3 | ≥ 180 | ≥ 110 |
| THA tâm thu đơn độc | ≥ 140 | < 90 |
3. Vai trò của dinh dưỡng trong điều trị tăng huyết áp
- Làm hạn chế tăng huyết áp , duy trì được huyết áp mục tiêu và giúp làm ổn định huyết áp (huyết áp mục tiêu cần đạt là < 130/80 mmHg và người bệnh vẫn dung nạp được theo quy định của Hội Tim mạch Việt Nam).
- Giảm tối đa nguy cơ tim mạch như: Nhồi máu cơ tim , tai biến mạch máu não ,...
Chế độ dinh dưỡng phù hợp có thể làm giảm nguy cơ tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ,...
4. Nguyên tắc dinh dưỡng trong điều trị THA
Chế độ ăn khuyến cáo trong điều trị tăng huyết áp là chế độ ăn cung cấp đủ năng lượng, các vitamin và khoáng chất , ít natri, giàu kali, giàu chất xơ, giảm lượng acid béo bão hòa và tổng lượng chất béo. Khuyến khích áp dụng chế độ dinh dưỡng giúp kiểm soát tăng huyết áp (chế độ ăn DASH), là chế độ ăn khuyến khích nhiều rau xanh, quả chín, các sản phẩm sữa ít béo.
- Nhu cầu năng lượng: 30 - 35 Kcal/kg cân nặng/ngày.
- Protein : 15 - < 20% tổng năng lượng.
- Lipid : 20 - 25% tổng năng lượng.
5. Lựa chọn thực phẩm cho người bệnh THA
- Khuyến khích ăn nhóm thực phẩm giàu chất xơ: Gạo lứt , gạo lật ăn nhiều rau xanh, quả chín. Nên ăn quả chín dạng miếng/múi, không ép/xay hay vắt lấy nước để tăng cường chất xơ.
- Nên ăn các loại thực phẩm nhiều acid béo omega 3 : Cá hồi, cá thu,...
- Không nên ăn mỡ, nội tạng động vật, các loại sản phẩm chế biến sẵn: Cá hộp, thịt muối, dưa cà muối, các món kho, rim, muối, các loại nước sốt, nước chấm mặn,...
- Không uống các loại đồ uống có cồn: Bia, rượu,...
Người bệnh THA được khuyến khích sử dụng nhóm sản phẩm giàu chất xơ.
5.1. Những loại thức ăn tốt cho bệnh tăng huyết áp
Quả mọng
Quả việt quất và dâu tây có chứa các hợp chất chống oxy hóa được gọi là anthocyanin , một loại flavonoid .
Chuối
Chuối chứa nhiều kali , một khoáng chất đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tăng huyết áp. Một quả chuối cỡ trung bình chứa khoảng 422 mg kali.
Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, kali làm giảm tác dụng của natri và làm giảm áp lực trong thành mạch máu. Người trưởng thành nên dung nạp 4.700 mg kali mỗi ngày.
Củ cải đường
Uống nước ép củ cải đường có thể làm giảm huyết áp. Năm 2015, các nhà nghiên cứu báo cáo rằng uống nước ép củ cải có thể giúp hạ huyết áp ở những người bị tăng huyết áp đã uống 250 ml . Các nhà nghiên cứu nhận thấy một số hiệu ứng tích cực trong vòng 24 giờ.
Trong nghiên cứu này, những người uống 1 cốc nước ép củ cải mỗi ngày có huyết áp giảm trung bình khoảng 8/4 mm Hg . Đối với nhiều người, sự thay đổi này đã đưa huyết áp của họ trong phạm vi bình thường. Trung bình, một loại thuốc huyết áp duy nhất làm giảm mức 9/5 mm Hg .
Sô-cô-la đen
Nghiên cứu đã chứng minh, loại thực phẩm ngọt ngào này có thể làm giảm huyết áp. Một đánh giá của 15 thử nghiệm cho thấy rằng, sô-cô-la giàu cacao làm giảm huyết áp ở những người bị tăng huyết áp hoặc tiền tăng huyết áp .
Chọn sô-cô-la chất lượng cao có chứa tối thiểu 70% cacao và sử dụng một lượng vừa đủ khoảng 30g sô-cô-la mỗi ngày có thể giúp tăng hiệu quả.
Dưa hấu
Dưa hấu chứa một loại axit amin gọi là citrulline , có thể giúp kiểm soát huyết áp cao. Citrulline giúp cơ thể sản xuất oxit nitric giúp thư giãn mạch máu và khuyến khích sự linh hoạt của các động mạch. Những tác dụng này giúp lưu thông máu, có thể làm giảm huyết áp cao.
Trong một nghiên cứu, những người trưởng thành bị béo phì và tiền tăng huyết áp hoặc tăng huyết áp nhẹ, người đã chiết xuất dưa hấu cho thấy huyết áp ở mắt cá chân và động mạch cánh tay giảm.
Kiwi
Các nhà nghiên cứu đã so sánh tác dụng của táo và kiwi đối với những người bị huyết áp cao. Họ phát hiện ra rằng ăn 3 quả kiwi mỗi ngày trong 8 tuần có thể giảm đáng kể cả huyết áp tâm thu và tâm trương so với ăn 1 quả táo mỗi ngày trong cùng thời gian.
Kiwi cũng rất giàu vitamin C , có thể cải thiện đáng kể chỉ số huyết áp ở những người tiêu thụ khoảng 500 mg vitamin mỗi ngày trong khoảng 8 tuần.
Yến mạch
Yến mạch chứa một loại chất xơ gọi là beta-glucan , có thể làm giảm mức cholesterol trong máu. Beta-glucan cũng có thể làm giảm huyết áp theo một số nghiên cứu.
Một đánh giá của 28 thử nghiệm đã kết luận rằng, ăn thực phẩm giàu chất xơ beta-glucan có thể làm giảm huyết áp tâm thu và tâm trương.
Rau xanh
Rau lá xanh rất giàu nitrate, giúp kiểm soát huyết áp. Một số nghiên cứu cho thấy rằng, ăn 1 - 2 loại rau giàu nitrate mỗi ngày có thể làm giảm huyết áp tới 24 giờ. Ví dụ về rau xanh bao gồm:
Cải bắp
Cải búp.
Thì là.
Cải xoăn.
Rau diếp.
Cải bẹ xanh.
Cải bó xôi.
Cải cầu vồng.
Tỏi
Tỏi là một loại thực phẩm kháng sinh và kháng nấm tự nhiên. Hoạt chất chính của tỏi là allicin cho các lợi ích sức khỏe liên quan. Một số nghiên cứu cho thấy, tỏi làm tăng cơ thể sản xuất oxit nitric, giúp các cơ trơn thư giãn và các mạch máu giãn ra. Những thay đổi này có thể làm giảm huyết áp.
Một nghiên cứu báo cáo rằng, chiết xuất tỏi làm giảm huyết áp tâm thu và tâm trương ở người tăng huyết áp. Tỏi có thể làm tăng hương vị của nhiều bữa ăn mặn, bao gồm các món xào, súp và trứng ốp la.
Đậu lăng và các đậu khác
Đậu lăng là một thành phần chính của nhiều chế độ ăn kiêng trên khắp thế giới do là một nguồn protein và chất xơ chay tuyệt vời. Vào năm 2014, các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ ăn giàu các loại đậu đối với chuột đã báo cáo mức độ huyết áp và cholesterol giảm. Tổng cộng có 30% khẩu phần ăn của chuột bao gồm đậu Hà Lan, đậu lăng và đậu xanh.
Đậu lăng có thể sử dụng cho nhiều món. Nhiều người sử dụng chúng như một món chay thay thế cho thịt bò băm hoặc ăn chung với món salad, món hầm và súp.
Thực phẩm lên men
Thực phẩm lên men rất giàu men vi sinh , là những vi khuẩn có lợi đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe đường ruột. Ăn men vi sinh có thể có tác dụng không nhiều đối với huyết áp cao. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã báo cáo các tác dụng nâng cao hơn khi những người tham gia nghiên cứu bao gồm tăng sự phong phú của lợi khuẩn đường ruột, tạo ra ít nhất 100 triệu đơn vị khuẩn lạc đại tràng mỗi ngày. Thực phẩm lên men để thêm vào chế độ ăn uống bao gồm:
Sữa chua tự nhiên.
Kim chi.
Nấm thủy sâm.
Giấm táo.
Sữa chua tự nhiên
Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ đã công bố rằng sữa chua có thể làm giảm nguy cơ huyết áp cao ở phụ nữ.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng, phụ nữ trung niên sử dụng 5 khẩu phần sữa chua trở lên mỗi tuần trong 18 - 30 tháng có nguy cơ tăng huyết áp giảm 20% so với những phụ nữ ở độ tuổi tương tự hiếm khi ăn sữa chua.
Sữa chua không đường, chẳng hạn như sữa chua tự nhiên hoặc Hy Lạp, có xu hướng có nhiều lợi ích hơn. Thưởng thức chúng với trái cây, các loại hạt, hoặc hạt cho một bữa ăn nhẹ hoặc món tráng miệng lành mạnh.
Quế
Quế cũng có thể giúp giảm huyết áp trong thời gian ngắn. Một phân tích của 3 nghiên cứu cho thấy quế giảm huyết áp tâm thu xuống 5.39 mmHg và huyết áp tâm trương xuống 2.6 mm Hg. Tuy nhiên, chúng ta cần nhiều nghiên cứu hơn để chứng minh lợi ích này.
Hạt hồ trăn (Hạt dẻ cười)
Hạt hồ trăn là loại hạt có lợi cho sức khỏe có thể làm giảm huyết áp. Báo cáo chưa chính thức của một nghiên cứu cho rằng, bổ sung hạt hồ trăn trong chế độ ăn kiêng chất béo vừa phải có thể làm giảm huyết áp. Các nghiên cứu khác đã phát hiện ra rằng, các loại hạt khác như hạnh nhân có tác dụng tương tự.
Quả mọng, chuối, dưa hấu, kiwi,... là những loại thực phẩm mà người bệnh THA nên ăn.
5.2. Các thực phẩm cần tránh với người tăng huyết áp
Trong khi một số thực phẩm có thể làm giảm huyết áp, những loại khác có thể gây tăng huyết áp đáng kể. Mọi người có thể ngăn ngừa hoặc hỗ trợ điều trị giảm huyết áp cao bằng cách tránh những thực phẩm sau đây:
- Muối: Natri có thể làm tăng huyết áp đáng kể. Theo kết quả của một đánh giá từ năm 2013, việc giảm lượng muối giảm dưới mức 4.4 gram mỗi ngày làm giảm đáng kể huyết áp tâm thu và tâm trương.
- Caffeine : Chất caffeine trong cà phê, trà và nước tăng lực có thể gây tăng đột biến huyết áp. Một đánh giá của 5 thử nghiệm cho thấy việc uống 2 tách cà phê đậm có thể làm tăng huyết áp tâm thu và tâm trương trong 3 giờ sau khi uống.
Tuy nhiên, những phát hiện này không chứng minh rằng cà phê làm tăng huyết áp hoặc nguy cơ mắc bệnh tim mạch trong thời gian dài.
- Rượu: Sử dụng một lượng rượu vang đỏ vừa phải có thể có một số lợi ích nhất định cho sức khỏe nhưng dung nạp lượng rượu lớn hơn có thể gây tăng huyết áp.
Sử dụng rượu có độ cồn cao cũng làm tăng nguy cơ suy tim, đột quỵ , ung thư và béo phì.
Nếu bạn bị bệnh tăng huyết áp, hãy tuân thủ một chế độ ăn phù hợp như ở trên. Hoặc nếu bạn có biểu hiện tăng huyết áp , bạn nên đến các trung tâm/ bệnh viện uy tín để thăm khám. Trung tâm tim mạch là một trong những trung tâm mũi nhọn hàng đầu của , đội ngũ chuyên gia của Trung tâm Tim mạch gồm những Giáo sư, Tiến sĩ, bác sĩ Chuyên khoa 2, Thạc sĩ giàu kinh nghiệm, có uy tín lớn trong lĩnh vực điều trị nội khoa, ngoại khoa, thông tim can thiệp và ứng dụng các kỹ thuật cao cấp trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh lý tim mạch. Đặc biệt, Trung tâm có các trang thiết bị hiện đại, ngang tầm với các bệnh viện uy tín nhất trên thế giới. Ngoài ra, trung tâm có chương trình hợp tác toàn diện với Viện Tim mạch – Bệnh viện Bạch Mai, Bộ môn Tim mạch trường Đại học Y Hà nội, Đại học Paris Descartes - Bệnh viện Georges Pompidou (Pháp), Đại học Pennsylvania (Hoa Kỳ),...