Đái Tháo Đường Thai Kỳ: Ai Có Nguy Cơ và Cách Kiểm Soát
Giới thiệu:
Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ (ĐTĐTK) lên đến 9,2% vào năm 2014. Đái tháo đường thai kỳ là tình trạng tăng đường huyết được phát hiện lần đầu trong lúc mang thai. Bệnh thường xảy ra sau tuần thứ 24 – 28 của thai kỳ, khi các cơ quan của em bé đã phát triển khá hoàn chỉnh.
ĐTĐTK thường tự hết sau sinh, nhưng nếu mẹ đã bị ĐTĐTK một lần thì có nguy cơ mắc lại ở lần mang thai sau cao hơn. Điều đáng lo ngại hơn là, người bị ĐTĐTK có nguy cơ mắc đái tháo đường típ 2 sau này cao gấp 10 lần, đồng thời cũng làm tăng nguy cơ bị tiền đái tháo đường và bệnh lý tim mạch (theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ - ADA). Do đó, ĐTĐTK là một lời cảnh báo để các bà mẹ thay đổi lối sống và chế độ ăn uống, không chỉ vì sức khỏe của em bé mà còn để phòng ngừa những bệnh lý của mẹ sau khi em bé chào đời.
Đối tượng nguy cơ:
Đa phần những yếu tố nguy cơ của ĐTĐTK có thể kiểm soát được. Nếu bạn đang có kế hoạch mang thai, hãy điều chỉnh lối sống và dinh dưỡng để giảm thiểu các yếu tố này. Và đừng quá lo lắng, vì ngay cả khi bị ĐTĐTK, bạn vẫn có thể sinh được một em bé khỏe mạnh. Dưới đây là một số yếu tố nguy cơ chính:
- Béo phì: Chỉ số khối cơ thể (BMI) lớn hơn 30 làm tăng nguy cơ ĐTĐTK. Giảm 20% cân nặng có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ này. (Nguồn: CDC)
- Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người thân (bố mẹ, anh chị em ruột) bị đái tháo đường típ 2, bạn có nguy cơ mắc ĐTĐTK cao hơn.
- Tuổi tác: Phụ nữ mang thai lớn tuổi (hơn 35 tuổi) có nguy cơ mắc ĐTĐTK cao hơn.
- Tiền sử sản khoa: Nếu bạn đã từng sinh con to (hơn 4kg) hoặc có tiền sử ĐTĐTK ở lần mang thai trước, nguy cơ tái phát sẽ cao hơn.
- Các vấn đề sức khỏe khác: Mẹ bị tăng huyết áp, tăng cholesterol cũng làm tăng nguy cơ mắc ĐTĐTK.
- Chủng tộc: Một số chủng tộc có nguy cơ mắc ĐTĐTK cao hơn, bao gồm người gốc Latinh, người Mỹ gốc Phi, người Mỹ bản địa hoặc người dân đảo Thái Bình Dương.
- Lối sống không lành mạnh: Hút thuốc lá, ít vận động thể lực và chế độ ăn uống không lành mạnh (nhiều đường, chất béo bão hòa, ít chất xơ) đều làm tăng nguy cơ ĐTĐTK.
Nguyên nhân:
Mặc dù nguyên nhân chính xác của ĐTĐTK chưa được biết rõ, nhưng đề kháng insulin đóng vai trò quan trọng. Trong suốt thai kỳ, cơ thể người mẹ cần insulin để chuyển hóa đường thành năng lượng. Khi em bé phát triển, bánh nhau sản xuất ra nhiều nội tiết tố (như hormone nhau thai, cortisol,…) cần thiết cho bé nhưng lại có thể làm giảm hoạt động của insulin trong cơ thể mẹ, dẫn đến tình trạng các tế bào trong cơ thể mẹ đề kháng với insulin và gây tăng đường huyết. (Nguồn: Medscape)
Lượng đường tăng cao trong máu của mẹ có thể đi qua nhau thai vào máu của em bé, kích thích tuyến tụy của bé sản xuất nhiều insulin hơn để tiêu thụ lượng đường dư thừa này. Vì bé nhận được lượng đường từ máu mẹ nhiều hơn mức cần thiết, tất cả lượng đường dư này sẽ được cơ thể bé dự trữ dưới dạng mỡ, dẫn đến tình trạng bé phát triển quá lớn (thai nhi to). Khi sinh con to qua ngả âm đạo, em bé có nguy cơ cao bị chấn thương, kẹt vai và sau này trưởng thành có thể bị béo phì, đái tháo đường típ 2.
Ngoài ra, những em bé có mẹ bị tăng đường huyết không kiểm soát có thể đối mặt với biến chứng hạ đường huyết sau sinh (do tuyến tụy của em bé tiết quá nhiều insulin), thậm chí có thể dẫn đến suy hô hấp. Đây là lý do quan trọng nhất giải thích tại sao tất cả bà mẹ cần được chẩn đoán và điều trị ổn định ĐTĐTK.
Điều trị:
Chăm sóc tiền sản là yếu tố then chốt đối với phụ nữ mang thai, đặc biệt là các bà mẹ có nguy cơ cao bị ĐTĐTK. Khám thai định kỳ giúp phát hiện sớm và kiểm soát tốt tình trạng bệnh.
ĐTĐTK thường được tầm soát từ tuần mang thai thứ 24 – 28 bằng nghiệm pháp dung nạp glucose đường uống (OGTT). Nếu kết quả xét nghiệm dương tính, bạn cần được tư vấn về cách kiểm soát đường huyết để bảo đảm sức khỏe cho cả mẹ và bé.
Thông thường, chỉ cần tuân thủ các hướng dẫn về sức khỏe, xây dựng chế độ ăn uống cân bằng lượng tinh bột và tăng cường vận động là có thể giữ đường huyết ổn định.
- Chế độ ăn uống: Tinh bột là thành phần quan trọng ảnh hưởng nhiều nhất đến đường huyết. Do đó, bạn cần học cách chọn lựa loại tinh bột (ưu tiên tinh bột phức tạp như gạo lứt, yến mạch,…) và kiểm soát số lượng tinh bột trong mỗi bữa ăn. Nên chia nhỏ các bữa ăn trong ngày để tránh làm đường huyết tăng quá cao sau ăn. Tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng để có một chế độ ăn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
- Vận động: Vận động giúp sử dụng bớt lượng đường dư thừa trong máu và cải thiện tình trạng đề kháng insulin. Vì vậy, vận động rất cần thiết cho việc kiểm soát đường huyết. Nếu bạn hiếm khi vận động, hãy bắt đầu với những bài tập nhẹ nhàng như đi bộ 30 phút mỗi ngày.
Trong một số ít trường hợp, khi vận động kết hợp với thay đổi chế độ ăn mà vẫn không kiểm soát được chỉ số đường huyết, bác sĩ có thể chỉ định tiêm insulin để hỗ trợ điều trị, giúp đưa mức đường huyết về gần mức bình thường. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách thực hiện chế độ dinh dưỡng hợp lý nhằm ổn định mức đường huyết mục tiêu và cách sử dụng máy đo đường huyết tại nhà để theo dõi bệnh. Kiểm soát tốt chỉ số đường huyết sẽ giúp bạn có một thai kỳ khỏe mạnh và giảm nguy cơ biến chứng cho cả mẹ và con.
Kết luận:
Qua những thông tin trên, hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về các yếu tố nguy cơ của ĐTĐTK. Để có một thai kỳ khỏe mạnh, hãy chủ động thay đổi lối sống, ăn uống khoa học, tăng cường vận động và khám sức khỏe định kỳ bạn nhé!