Đột quỵ là tình trạng nguy hiểm do não thiếu oxy, cần nhận biết sớm để điều trị kịp thời. Có hai loại chính: thiếu máu cục bộ (tắc nghẽn mạch máu) và xuất huyết (vỡ mạch máu). Các dấu hiệu bao gồm liệt nửa người, khó nói, giảm thị lực, mất thăng bằng, đau đầu dữ dội. Cần gọi cấp cứu ngay khi có dấu hiệu để tăng cơ hội phục hồi.

Đột Quỵ: Nhận Biết Sớm Để Cứu Lấy Cuộc Sống

Đột quỵ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật và tử vong trên toàn thế giới. Đây là một tình huống cấp cứu y tế đòi hỏi chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các triệu chứng đột quỵ đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát và điều trị bệnh hiệu quả, giúp giảm thiểu tối đa các di chứng nặng nề.

1. Đột Quỵ Là Gì?

Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, xảy ra khi não bộ bị thiếu oxy do gián đoạn nguồn cung cấp máu. Sự gián đoạn này có thể do tắc nghẽn mạch máu (đột quỵ thiếu máu cục bộ) hoặc vỡ mạch máu (đột quỵ xuất huyết). Khi tế bào não không nhận đủ oxy và dưỡng chất cần thiết, chúng sẽ bắt đầu chết đi trong vòng vài phút. Hậu quả là người bệnh có thể gặp phải các vấn đề nghiêm trọng về trí nhớ, ngôn ngữ, vận động, và thậm chí tử vong. Thời gian não thiếu oxy càng kéo dài, mức độ tổn thương càng nghiêm trọng, và khả năng phục hồi càng thấp.

2. Phân Loại Đột Quỵ

Theo Hội Tim Mạch Hoa Kỳ (AHA) và Hội Đột Quỵ Hoa Kỳ (ASA), đột quỵ được phân loại chính thành hai loại lớn: đột quỵ thiếu máu cục bộ và đột quỵ xuất huyết. Ngoài ra, còn có cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA).

2.1. Đột Quỵ Do Thiếu Máu Cục Bộ

Đột quỵ thiếu máu cục bộ chiếm khoảng 85% tổng số ca đột quỵ. Loại đột quỵ này xảy ra khi một cục máu đông hoặc mảng xơ vữa làm tắc nghẽn động mạch, ngăn chặn máu lưu thông đến một vùng não. Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu chuyên sâu, nguyên nhân của một số trường hợp đột quỵ thiếu máu cục bộ vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, may mắn là có nhiều biện pháp dự phòng hiệu quả có thể giúp giảm nguy cơ mắc loại đột quỵ này.

2.2. Đột Quỵ Do Huyết Khối

Đột quỵ do huyết khối xảy ra khi một cục máu đông (huyết khối) hình thành trực tiếp trong một động mạch não hoặc động mạch ở cổ. Quá trình này thường xảy ra ở những động mạch đã bị tổn thương do xơ vữa động mạch, tức là sự tích tụ của các mảng bám (chất béo, cholesterol, canxi và các chất khác) trên thành động mạch. Các mảng bám này có thể làm hẹp lòng mạch, khiến máu lưu thông khó khăn hơn và tạo điều kiện cho cục máu đông hình thành.

2.3. Đột Quỵ Do Tắc Mạch

Đột quỵ do tắc mạch xảy ra khi một cục máu đông hình thành ở một nơi khác trong cơ thể (thường là tim) và di chuyển theo dòng máu đến não. Cục máu đông này có thể mắc kẹt trong một động mạch não, gây tắc nghẽn và làm gián đoạn lưu lượng máu đến vùng não do động mạch đó cung cấp. Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra đột quỵ do tắc mạch là rung tâm nhĩ, một loại rối loạn nhịp tim khiến các buồng tâm nhĩ của tim rung lên thay vì co bóp hiệu quả, dẫn đến hình thành cục máu đông.

2.4. Đột Quỵ Do Xuất Huyết

Đột quỵ xuất huyết chiếm khoảng 15% tổng số ca đột quỵ. Loại đột quỵ này xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ hoặc rò rỉ, gây chảy máu vào mô não xung quanh. Áp lực từ máu tràn ra có thể làm tổn thương các tế bào não và làm gián đoạn chức năng não. Nguyên nhân gây đột quỵ xuất huyết có thể là do phình mạch (một đoạn mạch máu bị phình yếu) hoặc dị dạng mạch máu não (cấu trúc bất thường của mạch máu não). Xuất huyết có thể xảy ra bên trong mô não (xuất huyết nội sọ) hoặc trong khoảng không gian giữa não và lớp màng bảo vệ bên ngoài (xuất huyết dưới nhện).

2.5. Cơn Thiếu Máu Não Thoáng Qua (TIA)

Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA), thường được gọi là "đột quỵ nhỏ", là những giai đoạn ngắn có triệu chứng tương tự như đột quỵ, nhưng chỉ kéo dài trong một thời gian ngắn, thường là vài phút và hiếm khi quá 24 giờ. TIA xảy ra do sự gián đoạn tạm thời lưu lượng máu đến một phần của não. Mặc dù các triệu chứng của TIA thường biến mất nhanh chóng và không gây ra tổn thương não vĩnh viễn, TIA được xem là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng cho thấy nguy cơ đột quỵ thực sự trong tương lai gần. Do đó, những người trải qua TIA cần được đánh giá và điều trị kịp thời để ngăn ngừa đột quỵ.

3. Nhận Biết Dấu Hiệu Đột Quỵ

Các triệu chứng đột quỵ thường xuất hiện đột ngột và có thể rất dễ nhận thấy. Việc nhận biết nhanh chóng các dấu hiệu này là rất quan trọng để có thể đưa người bệnh đến bệnh viện kịp thời và được điều trị hiệu quả.

Dưới đây là một số dấu hiệu đột quỵ thường gặp:

• Liệt hoặc yếu một bên mặt, tay hoặc chân: Đây là một trong những dấu hiệu phổ biến nhất của đột quỵ. Người bệnh có thể cảm thấy khó khăn trong việc di chuyển hoặc giữ thăng bằng, hoặc có thể bị tê liệt hoàn toàn một bên cơ thể. Để kiểm tra, hãy yêu cầu người bệnh nâng cả hai tay lên cao. Nếu một bên tay bị yếu và rơi xuống, đó có thể là dấu hiệu của đột quỵ.
• Lú lẫn, khó nói hoặc khó hiểu: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ của mình hoặc hiểu những gì người khác đang nói. Họ có thể nói ngọng, nói lắp hoặc sử dụng những từ ngữ không phù hợp. Để kiểm tra, hãy yêu cầu người bệnh lặp lại một câu đơn giản. Nếu họ không thể làm được, đó có thể là dấu hiệu của đột quỵ.
• Giảm thị lực đột ngột ở một hoặc cả hai mắt: Người bệnh có thể bị nhìn mờ, nhìn đôi hoặc mất thị lực hoàn toàn ở một hoặc cả hai mắt. Tình trạng này có thể xảy ra đột ngột và không kèm theo đau đớn.
• Mất thăng bằng, chóng mặt, khó điều phối: Người bệnh có thể cảm thấy chóng mặt, mất thăng bằng hoặc khó khăn trong việc đi lại và điều phối các động tác.
• Đau đầu dữ dội đột ngột: Một số người bị đột quỵ có thể trải qua cơn đau đầu dữ dội, đột ngột và không rõ nguyên nhân.

Lưu ý quan trọng:

• Thời gian là vàng: Nếu bạn hoặc ai đó xung quanh bạn có bất kỳ dấu hiệu nào của đột quỵ, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức. Thời gian điều trị càng sớm, khả năng phục hồi càng cao.
• Tiền sử đột quỵ: Những người đã từng bị đột quỵ có nguy cơ tái phát cao hơn. Do đó, họ cần đặc biệt chú ý đến các dấu hiệu trên và tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị của bác sĩ, bao gồm việc sử dụng thuốc, thay đổi lối sống và tái khám định kỳ.
• Tầm soát đột quỵ: Chụp cộng hưởng từ (MRI) và chụp mạch cộng hưởng từ (MRA) là những công cụ chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, có thể giúp phát hiện sớm các bất thường mạch máu não và đánh giá nguy cơ đột quỵ. Đặc biệt, MRI có khả năng tạo ra hình ảnh chi tiết về não và thần kinh cột sống, giúp phát hiện các điểm bất thường ẩn sau các lớp xương mà các phương pháp khác khó nhận ra. Kỹ thuật chụp DSA (Digital Subtraction Angiography) cũng là một phương pháp hữu ích để đánh giá mạch máu não.

Nguồn tham khảo:

• American Heart Association/American Stroke Association: https://www.heart.org/
• National Institute of Neurological Disorders and Stroke: https://www.ninds.nih.gov/
• Medscape: https://emedicine.medscape.com/