Nhịp Tim: Hiểu Rõ và Chăm Sóc Sức Khỏe Tim Mạch
Nhịp tim, hay còn gọi là tần số mạch đập, là số lần tim bạn đập trong một phút. Mỗi người có một nhịp tim khác nhau, và nhịp tim này thay đổi theo tuổi tác, mức độ hoạt động thể chất và tình trạng sức khỏe tổng thể. Việc hiểu rõ nhịp tim của bản thân, cũng như biết được thế nào là một nhịp tim khỏe mạnh hay bất thường, là một phần quan trọng trong việc tự chăm sóc sức khỏe tim mạch.
1. Nhịp Tim Khi Nghỉ
Nhịp tim khi nghỉ (resting heart rate) là số lần tim bạn đập trong một phút khi bạn đang ở trạng thái nghỉ ngơi hoàn toàn, không vận động và tim của bạn không phải làm việc vất vả để bơm máu đi khắp cơ thể. Đo nhịp tim khi nghỉ là một cách đơn giản để đánh giá sức khỏe tim mạch tổng quan.
Một số loại thuốc, đặc biệt là các thuốc chẹn beta giao cảm (ví dụ như Concor, Betaloc, Nebilet…) hoặc Procoralan, có thể làm chậm nhịp tim và giảm nhịp tim cả khi nghỉ ngơi. Những loại thuốc này thường được sử dụng để điều trị các bệnh lý tim mạch như tăng huyết áp, đau thắt ngực hoặc rối loạn nhịp tim.
Nhịp tim nghỉ ngơi khỏe mạnh
Ở hầu hết người trưởng thành khỏe mạnh, nhịp tim khi nghỉ thường dao động từ 60 đến 90 nhịp mỗi phút. Tuy nhiên, nhịp tim có thể thấp hơn ở những người thường xuyên tập thể dục. Các vận động viên chuyên nghiệp, chẳng hạn, có thể có nhịp tim khi nghỉ ngơi bình thường chỉ khoảng 40-50 nhịp/phút. Nhịp tim thấp cho thấy tim hoạt động hiệu quả và không phải làm việc quá sức để lưu thông máu.
Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), nhịp tim khi nghỉ bình thường ở người lớn là từ 60 đến 100 nhịp mỗi phút. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng phạm vi lý tưởng hơn là từ 60 đến 80 nhịp mỗi phút.
2. Cách Kiểm Tra Nhịp Tim?
Bạn có thể dễ dàng kiểm tra nhịp tim của mình bằng cách tự bắt mạch. Dưới đây là các bước thực hiện:
- Chọn vị trí: Bạn có thể cảm nhận nhịp tim của mình ở một số vị trí trên cơ thể, nơi có các động mạch lớn nằm gần bề mặt da. Các vị trí phổ biến nhất bao gồm:
- Bên trong cổ tay (động mạch quay)
- Bên trong khuỷu tay (động mạch cánh tay)
- Bên cổ (động mạch cảnh)
- Trên mu bàn chân (động mạch mu chân)
- Đặt ngón tay: Sử dụng hai ngón tay (ngón trỏ và ngón giữa) để ấn nhẹ lên động mạch bạn đã chọn. Không nên dùng ngón cái, vì ngón cái có mạch đập riêng, có thể gây nhầm lẫn.
- Đếm nhịp: Sau khi bạn tìm thấy mạch đập, hãy đếm số nhịp bạn cảm thấy trong 15 giây. Sau đó, nhân số này với 4 để tính ra nhịp tim của bạn trong một phút.
Ví dụ: Nếu bạn đếm được 18 nhịp trong 15 giây, nhịp tim của bạn sẽ là 18 x 4 = 72 nhịp/phút.
Bạn cũng có thể đếm số nhịp trong 60 giây (1 phút) để có kết quả chính xác hơn.
3. Làm Thế Nào Để Hạ Thấp Nhịp Tim?
Nếu bạn nhận thấy nhịp tim của mình cao hơn bình thường, có một số cách bạn có thể thử để làm chậm nó lại:
- Thư giãn: Đôi khi, nhịp tim tăng cao do căng thẳng hoặc lo lắng. Hãy thử ngồi xuống, uống một cốc nước mát và hít thở sâu vài lần để thư giãn.
- Thay đổi lối sống: Thực hiện những thay đổi lành mạnh trong lối sống có thể giúp bạn kiểm soát nhịp tim lâu dài:
- Tập thể dục thường xuyên: Cố gắng tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày. Các hoạt động như đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc đạp xe đều rất tốt cho tim mạch.
- Ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều trái cây, rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế ăn đồ ăn chế biến sẵn, đồ ăn nhiều dầu mỡ và đồ ngọt.
- Kiểm soát cân nặng: Nếu bạn thừa cân hoặc béo phì, giảm cân có thể giúp giảm nhịp tim.
- Giảm rượu, caffeine và thuốc lá: Các chất kích thích này có thể làm tăng nhịp tim của bạn.
- Giảm căng thẳng: Tìm cách để giảm bớt căng thẳng trong cuộc sống của bạn. Bạn có thể thử các kỹ thuật thư giãn như tập thái cực quyền, thiền, dưỡng sinh hoặc yoga.
4. Rối Loạn Nhịp Tim: Khi Nhịp Tim Của Bạn Có Vấn Đề
Khi nhịp tim của bạn nằm ngoài giá trị bình thường (quá nhanh hoặc quá chậm), đó được gọi là rối loạn nhịp tim (arrhythmia). Rối loạn nhịp tim có thể không gây hại, nhưng đôi khi chúng có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn.
Thường có 4 nhóm rối loạn nhịp tim chính:
- Nhịp tim nhanh (tachycardia): Khi nhịp tim của bạn quá nhanh, thường trên 100 lần/phút.
- Nhịp tim chậm (bradycardia): Khi nhịp tim của bạn quá chậm, thường dưới 50 lần/phút. Tuy nhiên, điều này có thể bình thường nếu bạn là một vận động viên hoặc thường xuyên tập luyện thể dục thể thao.
- Rối loạn nhịp trên thất (supraventricular arrhythmia): Rối loạn nhịp tim bắt nguồn từ buồng nhĩ, phía nửa trên của quả tim.
- Rối loạn nhịp thất (ventricular arrhythmia): Rối loạn nhịp tim bắt nguồn từ buồng thất, phía nửa dưới của quả tim.
5. Nguyên Nhân Của Rối Loạn Nhịp Tim
Có rất nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến rối loạn nhịp tim. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Hẹp hoặc tắc động mạch nuôi dưỡng cho tim (mạch vành).
- Huyết áp cao (tăng huyết áp).
- Bệnh lý van tim.
- Hậu quả của nhồi máu cơ tim.
- Xảy ra trong quá trình hồi phục sau phẫu thuật tim.
- Một vài trường hợp do mất cân bằng các chất điện giải, ví dụ như tăng hoặc giảm kali máu.
5.1. Nhịp Tim Nhanh
Nhịp tim khi nghỉ lớn hơn 100 lần/phút thường gặp ở trẻ em. Nhịp tim nhanh cũng thường gặp ở phụ nữ. Nguyên nhân tiên phát của nhịp tim nhanh có thể bao gồm:
- Stress
- Hút thuốc lá
- Uống nhiều rượu bia, cà phê hoặc các đồ uống có cồn hay có caffeine khác.
5.2. Nhịp Tim Chậm
Nhịp tim chậm hơn 50 lần/phút có thể gặp trong các trường hợp:
- Nhiễm trùng
- Có vấn đề về tuyến giáp (suy giáp)
- Mất cân bằng các chất trong máu
- Hội chứng ngưng thở khi ngủ
- Các bệnh lý viêm hệ thống như lupus ban đỏ.
Một số trường hợp có thể có nhịp tim chậm bẩm sinh.
5.3. Nhịp Tim và Tập Luyện Thể Thao
Khi bạn luyện tập thể thao, nhịp tim của bạn sẽ tăng lên để đáp ứng nhu cầu oxy của cơ thể. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải giữ nhịp tim của bạn trong một phạm vi an toàn.
Để tìm ra phạm vi nhịp tim phù hợp cho bạn, hãy bắt đầu bằng cách tính nhịp tim tối đa của bạn theo công thức:
Nhịp tim tối đa = 220 - Tuổi của bạn
Ví dụ: Nếu bạn 30 tuổi, nhịp tim tối đa của bạn sẽ là 220 - 30 = 190 nhịp/phút.
Khi bạn mới bắt đầu một chế độ tập luyện, mục tiêu của bạn là khoảng 50% tần số tim tối đa. Khi bạn đã tập luyện thường xuyên hơn, bạn có thể tăng dần cường độ tập luyện cho đến khi nhịp tim của bạn đạt đến mức 85% tần số tim tối đa.
Có rất nhiều thiết bị có thể giúp bạn theo dõi nhịp tim của mình trong quá trình luyện tập, chẳng hạn như máy chạy bộ, đồng hồ thông minh và dây đeo ngực đo nhịp tim.
6. Những Yếu Tố Khác Có Thể Ảnh Hưởng Đến Nhịp Tim
Ngoài các yếu tố đã đề cập ở trên, một số điều kiện bên ngoài và cảm xúc cũng có thể ảnh hưởng đến nhịp tim của bạn:
- Thời tiết: Thời tiết nóng và độ ẩm cao có thể khiến tim bạn đập nhanh hơn.
- Cảm xúc: Cảm xúc hưng phấn hay buồn chán quá mức hoặc lo lắng cũng có thể làm thay đổi nhịp tim của bạn.
- Thay đổi tư thế: Thay đổi tư thế đột ngột (ví dụ: đứng dậy quá nhanh) cũng có thể làm nhịp tim tăng lên trong vài giây.
6.1. Khi Nào Cần Đến Gặp Bác Sĩ?
Bạn cần đến sự hỗ trợ của bác sĩ trong các trường hợp sau:
- Bạn đang dùng một loại thuốc khiến bạn chóng mặt hay ngất xỉu.
- Bạn cảm nhận thấy nhịp tim bất thường, chẳng hạn như hồi hộp, đánh trống ngực, tim đập bỏ nhịp hoặc đập chậm hơn bình thường.
Tùy thuộc vào tình trạng hiện tại của bạn, bác sĩ có thể thay đổi thuốc cho bạn hoặc thực hiện các thăm dò chuyên sâu (ví dụ: điện tâm đồ, siêu âm tim) để tìm nguyên nhân và mức độ của rối loạn nhịp tim của bạn, từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp nhất.