Xuất Huyết Tiêu Hóa: Cấp Cứu và Điều Trị
Xuất huyết tiêu hóa là một tình trạng nội - ngoại khoa nghiêm trọng do nhiều bệnh lý gây ra. Nội soi tiêu hóa vừa để chẩn đoán, vừa để can thiệp cầm máu, cần thực hiện sớm để kiểm soát bệnh và hạn chế biến chứng. Theo thống kê, xuất huyết tiêu hóa trên chiếm tỷ lệ cao hơn và thường liên quan đến các bệnh lý như loét dạ dày tá tràng, giãn tĩnh mạch thực quản. Xuất huyết tiêu hóa dưới thường gặp do bệnh lý đại tràng, trĩ, hoặc nứt hậu môn (Nguồn: Medscape).
1. Chẩn Đoán Xuất Huyết Tiêu Hóa
1.1. Xác Định Vị Trí và Mức Độ Xuất Huyết
Bệnh nhân bị xuất huyết tiêu hóa, đặc biệt là xuất huyết tiêu hóa nhiều lần, cần phải được nhập viện cấp cứu. Thời gian chẩn đoán, thăm khám và điều trị càng sớm thì càng có hiệu quả trong việc phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm, có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh.
Vị trí xuất huyết: Qua hỏi bệnh, thăm khám hậu môn trực tràng, khám bụng hoặc thủ thuật đặt sonde bơm rửa dạ dày có thể bước đầu gợi ý là xuất huyết tiêu hóa cao hay thấp, từ đó định hướng cho các thăm dò và điều trị tiếp theo. Ví dụ, nếu bệnh nhân nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen, thường nghĩ đến xuất huyết tiêu hóa trên (dạ dày, tá tràng). Ngược lại, nếu đi ngoài ra máu đỏ tươi, có thể nghĩ đến xuất huyết tiêu hóa dưới (đại tràng, trực tràng) (Nguồn: Vnah.org.vn).
Mức độ xuất huyết: Dựa vào thăm khám lâm sàng (mạch, huyết áp, tình trạng da niêm mạc), kết quả các thăm dò cận lâm sàng (công thức máu, đông máu, chức năng gan thận) để chia ra các mức độ xuất huyết tiêu hóa: nặng, trung bình, nhẹ. Mỗi mức độ có các thái độ xử trí điều trị khác nhau. Mất máu nhiều có thể dẫn đến sốc giảm thể tích, cần truyền máu và dịch kịp thời (Nguồn: acc.org).
1.2. Xác Định Nguồn Gốc Xuất Huyết
Nội soi là phương pháp phổ biến nhất để tìm ra nguyên nhân của xuất huyết tiêu hóa. Ống nội soi là một ống mềm, đầu có gắn camera nhỏ, dùng để đưa vào các cơ quan của đường tiêu hóa. Thông qua những hình ảnh được truyền từ camera tới máy theo dõi, bác sĩ có thể quan sát và rà soát:
Nội soi dạ dày: Thường gặp nhất, giúp phát hiện các tổn thương như loét dạ dày, viêm dạ dày, u dạ dày, giãn tĩnh mạch thực quản. (Nguồn: timmachhoc.com)
Nội soi đại tràng: Đưa qua trực tràng để quan sát ruột già, giúp phát hiện polyp đại tràng, viêm loét đại tràng, ung thư đại tràng, trĩ nội. (Nguồn: kcb.vn)
Nội soi ruột non: Thực hiện bằng ống đẩy, bóng đôi hoặc viên nang. Phương pháp này ít phổ biến hơn nhưng hữu ích trong trường hợp nghi ngờ xuất huyết từ ruột non.
Nếu không thể phát hiện được chảy máu bằng biện pháp nội soi, gọi là tình trạng xuất huyết ẩn. Lúc này, bác sĩ có thể nội soi thêm lần nữa hoặc tìm nguyên nhân của xuất huyết ẩn bằng cách áp dụng các thủ thuật khác, chẳng hạn như:
Chụp X-quang có chất cản quang: Giúp phát hiện các bất thường trong đường tiêu hóa.
Xạ hình: Sử dụng đồng vị phóng xạ tiêm vào tĩnh mạch để xác định vị trí chảy máu.
Chụp cắt lớp vi tính mạch máu (CT angiography): Tiêm chất cản quang vào tĩnh mạch để quan sát mạch máu và phát hiện điểm chảy máu.
Can thiệp ngoại khoa mở bụng thăm dò: Chỉ thực hiện khi các phương pháp khác không xác định được nguyên nhân.
2. Điều Trị Xuất Huyết Tiêu Hóa
2.1. Điều Trị Ban Đầu
Tùy vào tình trạng xuất huyết tiêu hóa của bệnh nhân khi nhập viện, đội ngũ nhân viên y tế sẽ có hướng xử trí ban đầu:
Truyền dịch: Việc làm đầu tiên khi tiếp nhận người bệnh là đặt đường truyền tĩnh mạch để truyền dịch, giúp duy trì huyết áp và cung cấp đủ dịch cho cơ thể.
Truyền máu: Áp dụng trong những trường hợp bệnh nhân bị mất lượng máu đáng kể, giúp bù lại lượng máu đã mất và cải thiện tình trạng thiếu máu.
Hồi sức cấp cứu: Trước một bệnh nhân xuất huyết tiêu hóa cần hồi sức tích cực. Tốt nhất là đưa về và duy trì huyết động ở mức ổn định trước khi tiến hành các thăm dò, can thiệp cầm máu. Điều này bao gồm đảm bảo đường thở, hô hấp và tuần hoàn ổn định.
2.2. Điều Trị Cấp Cứu
Phương pháp điều trị chủ yếu thường được sử dụng bao gồm:
Nội soi: Bác sĩ tiến hành đưa các dụng cụ qua ống nội soi để làm ngưng xuất huyết tiêu hóa, dùng đầu dò nhiệt, đốt điện, tia laser, tiêm cầm máu hoặc kẹp các mạch máu bị tổn thương bằng vòng cao su hay clip.
Chụp mạch và tiêm thuốc vào mạch máu: Nếu nội soi thất bại, chụp mạch máu sẽ được chỉ định nhằm kiểm soát một số dạng xuất huyết. Tiêm thuốc hoặc các chất gây đông máu vào mạch có tác dụng hỗ trợ đông máu ở vùng bị xuất huyết.
Phẫu thuật: Ngày nay, với sự hiểu biết sâu rộng về loét dạ dày – tá tràng, phẫu thuật chỉ được thực hiện khi nội soi cầm máu thất bại. Mục tiêu của phẫu thuật cấp cứu không nhằm điều trị triệt căn ổ loét mà chỉ nhằm cầm máu.
Chỉ định mổ cấp cứu:
- Điều trị nội soi lần 1 thất bại.
- Chảy máu tái phát sau điều trị nội soi lần 2 thất bại.
- Nguy cơ thủng.
- Những nơi không có nội soi cầm máu, điều trị nội khoa thất bại.
2.3. Dự Phòng Tái Phát
Một số bệnh lý gây xuất huyết cần được điều trị kèm theo để ngăn ngừa triệu chứng chảy máu đường tiêu hóa tái phát:
Nhiễm vi khuẩn HP (Helicobacter pylori): Điều trị kháng sinh để diệt trừ vi khuẩn HP, giảm nguy cơ loét dạ dày tá tràng và xuất huyết.
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Sử dụng thuốc ức chế bơm proton (PPI) để giảm acid dạ dày và ngăn ngừa tổn thương thực quản.
Viêm loét dạ dày tá tràng: Sử dụng thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày và điều trị các yếu tố nguy cơ.
Trĩ: Điều trị bằng thuốc, thay đổi lối sống hoặc phẫu thuật nếu cần thiết.
Các bệnh viêm đường ruột: Sử dụng thuốc kháng viêm và điều chỉnh chế độ ăn uống.
Việc điều trị và phòng ngừa xuất huyết tiêu hóa đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ và bệnh nhân để đạt hiệu quả tốt nhất.