Bệnh đái tháo đường típ 2 có yếu tố di truyền, đặc biệt nếu người thân mắc bệnh. Tuy nhiên, bạn có thể giảm nguy cơ bằng cách duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục đều đặn, ăn uống cân bằng và tầm soát định kỳ. Xét nghiệm máu định kỳ quan trọng hơn xét nghiệm gen để phát hiện sớm bệnh.

Bệnh Đái Tháo Đường Típ 2: Yếu Tố Di Truyền và Cách Phòng Ngừa

Chào bạn, tôi là bác sĩ Phạm Xuân Hậu, chuyên khoa tim mạch. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về bệnh đái tháo đường típ 2, một bệnh lý ngày càng phổ biến và có liên quan mật thiết đến yếu tố di truyền cũng như lối sống của chúng ta. Hãy cùng khám phá những điều bạn cần biết để phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả nhé!

1. Tính Di Truyền của Đái Tháo Đường Típ 2

Đái tháo đường típ 2 không chỉ đơn thuần là do ăn uống hay lười vận động. Thực tế, bệnh có thể có nguyên nhân từ nhiều yếu tố như dinh dưỡng, thói quen tập luyện và đặc biệt là yếu tố gen. Điều này có nghĩa là bệnh đái tháo đường típ 2 có tính chất di truyền nhất định. Nếu trong gia đình bạn, chẳng hạn như anh chị em ruột hoặc ba mẹ, có người mắc bệnh đái tháo đường típ 2, bạn cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với người bình thường.

Theo các nghiên cứu, đái tháo đường típ 2 mang tính di truyền phức tạp theo kiểu đa gen, tức là có nhiều gen cùng tham gia vào quá trình phát triển bệnh, và chịu sự tác động không nhỏ của các yếu tố môi trường. Nếu trong gia đình bạn có người thân trực hệ (ba, mẹ, anh, chị, em ruột) mắc bệnh đái tháo đường, nguy cơ bạn mắc bệnh sẽ cao gấp 4 – 6 lần so với những người không có tiền sử gia đình mắc bệnh. Nguy cơ này còn tăng cao hơn nữa nếu cả bố và mẹ đều bị bệnh đái tháo đường [1].

Rất khó để xác định chính xác tỷ lệ phần trăm nguy cơ mắc đái tháo đường típ 2 do di truyền so với do lối sống. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng sự xuất hiện của bệnh là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa yếu tố di truyền và yếu tố môi trường. Các yếu tố như béo phì, ít vận động, bệnh lý tim mạch, rối loạn mỡ máu đều là những nguy cơ cao gây bệnh. Do vậy, các khuyến cáo sàng lọc bệnh sớm thường tập trung vào những người có yếu tố nguy cơ cao như: gia đình có người thân trực hệ bị đái tháo đường, béo phì… để xét nghiệm máu định kỳ, phát hiện sớm bệnh cũng như giai đoạn tiền đái tháo đường, từ đó có biện pháp can thiệp phù hợp và kịp thời [2].

2. Kiểm Tra Gen Có Biết Được Nguy Cơ Mắc Bệnh?

Hiện nay, các nhà khoa học vẫn đang nỗ lực nghiên cứu và giải mã bộ gen người, đồng thời cố gắng phát hiện những gen bất thường gây ra các bệnh lý mạn tính, trong đó có đái tháo đường típ 2. Tuy nhiên, đây là một công việc không hề dễ dàng. Nguyên nhân là do gen gây bệnh không chỉ có một mà là sự tương tác của nhiều gen khác nhau. Bên cạnh đó, chi phí xét nghiệm gen còn khá cao và kết quả còn chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố nguy cơ khác. Do đó, hiện tại chúng ta chưa thể sử dụng xét nghiệm gen để biết chính xác nguy cơ mắc bệnh. Giải pháp đơn giản và hiệu quả hơn là nên xét nghiệm máu định kỳ đối với những đối tượng có yếu tố nguy cơ cao theo các khuyến cáo sàng lọc bệnh.

3. Biện Pháp Giảm Nguy Cơ Khi Có Người Thân Bị Đái Tháo Đường

Nếu trong gia đình bạn đã có người mắc bệnh đái tháo đường, điều đó có nghĩa là bạn đã mang một yếu tố nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, đừng quá lo lắng! Bạn hoàn toàn có thể thực hiện các biện pháp sau để giảm thiểu nguy cơ này:

• Giảm cân nếu thừa cân, béo phì: Thừa cân hoặc béo phì, đặc biệt là béo bụng, làm tăng tình trạng đề kháng insulin, đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu của bệnh đái tháo đường. Vì vậy, giảm cân khi bạn thừa cân, béo phì là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Bạn nên giảm cân bằng cách thay đổi lối sống một cách khoa học. Hãy xây dựng một lộ trình giảm cân phù hợp, kết hợp giữa ăn kiêng hợp lý và tập luyện thể thao đều đặn để đảm bảo sức khỏe. Không nên giảm cân quá nhiều hoặc quá nhanh vì có thể gây rối loạn các quá trình chuyển hóa khác trong cơ thể. Mục tiêu hợp lý là giảm 5 – 10% cân nặng cơ thể trong vòng 6 tháng [3].

  Trước đây, đã có nhiều loại thuốc giảm cân được lưu hành trên thị trường. Tuy nhiên, do các tác dụng phụ nguy hiểm, một số loại thuốc đã bị cấm sử dụng. Vì vậy, bạn cần hết sức lưu ý và thận trọng đối với các loại thực phẩm chức năng được quảng cáo có khả năng giảm cân nhanh chóng. Hãy nhớ rằng, giảm cân không chỉ là ăn kiêng mà còn là tập thể dục đều đặn. Chỉ có như vậy, bạn mới có thể giảm cân và duy trì được cân nặng mong muốn.

• Tập thể dục: Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày mang lại nhiều lợi ích cho hệ tim mạch, giúp giảm cân và cải thiện độ nhạy của insulin. Bất kỳ môn thể thao nào cũng tốt cho sức khỏe. Nếu không có điều kiện chơi thể thao, bạn có thể thực hiện các bài tập cường độ trung bình như chạy bộ, bơi lội, đạp xe, thể dục nhịp điệu… đều rất tốt [4].

• Chế độ ăn hợp lý, cân bằng dinh dưỡng: Xây dựng một chế độ ăn cân đối giữa các thành phần: chất bột đường, chất béo, chất đạm, vitamin, chất khoáng và đặc biệt cần bổ sung nhiều chất xơ. Bạn nên ăn nhiều ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, trái cây để cung cấp vitamin, chất khoáng và chất xơ cho cơ thể. Hạn chế mỡ động vật, các món ăn nhanh, các món chiên hoặc rán. Thay đổi thực đơn thường xuyên giữa thịt nạc, thịt bò và cá để đảm bảo dinh dưỡng [5].

• Tầm soát đái tháo đường định kỳ theo các khuyến cáo: Tầm soát sớm có thể giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn tiền đái tháo đường. Ở giai đoạn này, nếu can thiệp kịp thời, bạn có thể ngăn chặn hoặc làm chậm lại tiến triển thành bệnh đái tháo đường típ 2 thực sự. Các khuyến cáo về tầm soát đái tháo đường típ 2 như sau:

  Đối với những người không có triệu chứng bệnh, xét nghiệm kiểm tra nên bắt đầu từ 45 tuổi và lặp lại mỗi ba năm sau đó. Tuy nhiên, bạn nên tầm soát sớm hơn nếu bạn thừa cân hoặc béo phì (BMI ≥ 25 kg/m2) và có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào sau đây [6]:

  • Ba mẹ hoặc anh chị em ruột bị đái tháo đường típ 2.
  • Ít vận động.
  • Thuộc nhóm chủng tộc có nguy cơ cao (người Mỹ gốc Phi, người Mỹ Latinh, người Mỹ bản địa, người Mỹ gốc Á và người đảo Thái Bình Dương…).
  • Phụ nữ từng bị đái tháo đường thai kỳ hoặc sinh con nặng hơn 4kg.
  • Có nồng độ HDL cholesterol máu ≤ 35 mg/dl (0,9 mmol/l).
  • Triglyceride ≥250 mg/dl (2,82 mmol/l).
  • Tăng huyết áp.
  • Vòng bụng to: nam ≥ 90 cm, nữ ≥ 80 cm.
  • Hội chứng buồng trứng đa nang.
  • Phát hiện bất thường khi xét nghiệm đường huyết trước đó: rối loạn đường huyết đói hoặc rối loạn dung nạp glucose (tiền đái tháo đường).

Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh đái tháo đường và cách phòng ngừa bệnh cho bản thân cũng như những người thân yêu trong gia đình.

Nguồn tham khảo:

[1] Centers for Disease Control and Prevention. (2023). Risk Factors for Type 2 Diabetes. https://www.cdc.gov/diabetes/basics/risk-factors.html [2] American Diabetes Association. (2023). Standards of Medical Care in Diabetes—2023. Diabetes Care, 46(Supplement_1), S1-S291. [3] National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. (2017). Preventing Type 2 Diabetes. https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/preventing-type-2-diabetes [4] Colberg, S. R., et al. Physical Activity/Exercise and Diabetes: A Position Statement of the American Diabetes Association. Diabetes Care, 39(11), 2065–2079. [5] American Diabetes Association. (2023). Nutrition Recommendations for Diabetes. https://www.diabetes.org/healthy-living/recipes-nutrition [6] U.S. Preventive Services Task Force. (2021). Screening for Prediabetes and Type 2 Diabetes: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA, 326(7), 640–647.