Xét nghiệm đường huyết: Tất tần tật những điều bạn cần biết
Xét nghiệm đường huyết là gì?
Xét nghiệm đường huyết là một xét nghiệm quan trọng để đo lượng glucose (đường) trong máu của bạn. Glucose là nguồn năng lượng chính của cơ thể, có được từ việc chuyển hóa carbohydrate trong thức ăn.
Xét nghiệm này chủ yếu được sử dụng để chẩn đoán và theo dõi:
- Tiểu đường tuýp 1: Một bệnh tự miễn, trong đó cơ thể không sản xuất đủ insulin.
- Tiểu đường tuýp 2: Tình trạng cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả hoặc không sản xuất đủ insulin.
- Tiểu đường thai kỳ: Phát triển trong thai kỳ và thường biến mất sau khi sinh.
Trong một số trường hợp hiếm hoi, xét nghiệm đường huyết cũng có thể được sử dụng để kiểm tra tình trạng hạ đường huyết (lượng đường trong máu quá thấp).
Bệnh tiểu đường và xét nghiệm đường huyết
Bệnh tiểu đường tuýp 1:
- Thường được chẩn đoán ở trẻ em và thanh thiếu niên, nhưng cũng có thể xảy ra ở người lớn.
- Cơ thể không sản xuất đủ insulin do hệ miễn dịch tấn công các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy.
- Cần điều trị bằng insulin suốt đời.
Bệnh tiểu đường tuýp 2:
- Thường được chẩn đoán ở người lớn, đặc biệt là những người thừa cân hoặc béo phì.
- Cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc insulin không hoạt động hiệu quả (kháng insulin).
- Có thể kiểm soát bằng thay đổi lối sống (chế độ ăn uống, tập thể dục) và thuốc uống hoặc insulin.
Tiểu đường thai kỳ:
- Phát triển trong thai kỳ do sự thay đổi гормон (hormone) làm giảm tác dụng của insulin.
- Thường biến mất sau khi sinh, nhưng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 sau này.
Theo dõi hiệu quả điều trị tiểu đường:
- Xét nghiệm đường huyết giúp bệnh nhân tiểu đường theo dõi lượng đường trong máu và điều chỉnh liều lượng thuốc hoặc chế độ ăn uống cho phù hợp.
Các nguyên nhân khác gây đường huyết cao (hyperglycemia):
- Tiền tiểu đường: Lượng đường trong máu cao hơn bình thường nhưng chưa đủ để chẩn đoán tiểu đường.
- Cường giáp (hyperthyroidism): Tuyến giáp hoạt động quá mức.
- Vấn đề về thận: Ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh lượng đường trong máu.
- Viêm tụy (pancreatitis): Viêm tuyến tụy.
- Ung thư tuyến tụy.
- Bệnh to đầu chi (acromegaly), hội chứng Cushing, suy thận, hoặc khối u thượng thận (hiếm gặp).
Các nguyên nhân gây hạ đường huyết (hypoglycemia):
- Lạm dụng insulin: Sử dụng quá nhiều insulin.
- Đói: Không ăn đủ.
- Suy tuyến yên (hypopituitarism).
- Suy giáp (hypothyroidism): Tuyến giáp hoạt động kém.
- Bệnh Addison: Suy tuyến thượng thận.
- Nghiện rượu.
- Bệnh gan.
- U tiết insulin (insulinoma): Một khối u hiếm gặp sản xuất insulin.
Chuẩn bị cho xét nghiệm
Có hai loại xét nghiệm đường huyết chính:
- Xét nghiệm đường huyết đói (fasting blood sugar test):
- Bạn cần nhịn ăn ít nhất 8 tiếng trước khi xét nghiệm. Chỉ được uống nước lọc.
- Thường được thực hiện vào buổi sáng.
- Xét nghiệm đường huyết bất kỳ (random blood sugar test):
- Không cần nhịn ăn. Có thể thực hiện bất kỳ lúc nào trong ngày.
Thông báo cho bác sĩ:
- Liệt kê tất cả các loại thuốc bạn đang dùng, bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn và thực phẩm chức năng.
- Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm đường huyết. Bác sĩ có thể yêu cầu bạn ngừng dùng một số loại thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng trước khi xét nghiệm.
Các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến kết quả:
- Stress: Stress nghiêm trọng do phẫu thuật, chấn thương, đột quỵ hoặc đau tim có thể làm tăng lượng đường trong máu tạm thời.
- Thuốc: Acetaminophen, corticosteroids, thuốc lợi tiểu, thuốc tránh thai, liệu pháp hormone, aspirin, thuốc chống loạn thần kinh không điển hình, lithium, epinephrine, thuốc chống trầm cảm ba vòng, thuốc ức chế MAO, phenytoin, sulfonylurea.
Quá trình xét nghiệm
Xét nghiệm đường huyết là một thủ thuật đơn giản và nhanh chóng:
- Lấy mẫu máu: Kỹ thuật viên sẽ lấy máu từ tĩnh mạch của bạn, thường là ở khuỷu tay hoặc mu bàn tay.
- Chuẩn bị: Vùng da lấy máu sẽ được sát trùng bằng cồn.
- Lấy máu: Một dải băng đàn hồi (garo) sẽ được buộc quanh cánh tay để làm nổi rõ tĩnh mạch. Sau đó, một kim vô trùng sẽ được đâm vào tĩnh mạch để lấy máu vào ống nghiệm.
- Cảm giác: Bạn có thể cảm thấy đau nhẹ hoặc nhói khi kim đâm vào.
- Sau khi lấy máu: Kỹ thuật viên sẽ rút kim ra, dùng bông gòn ấn vào vị trí lấy máu và băng lại để tránh bầm tím.
- Gửi mẫu: Mẫu máu sẽ được gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích.
Kết quả xét nghiệm đường huyết lúc đói (theo WHO)
Kết quả xét nghiệm đường huyết được đo bằng đơn vị mmol/l (milimol trên lít) hoặc mg/dl (miligram trên decilit). Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa các mức đường huyết lúc đói như sau:
- Bình thường: ≤ 6.0 mmol/l (≤ 110 mg/dl).
- Rối loạn đường huyết đói (tiền tiểu đường): 6.1–6.9 mmol/L (110-125 mg/dl).
- Bệnh tiểu đường: ≥ 7.0 mmol/l (≥ 126 mg/dl).
Nếu kết quả xét nghiệm của bạn không nằm trong phạm vi bình thường, bác sĩ sẽ thảo luận với bạn về các bước tiếp theo, có thể bao gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc hoặc thực hiện các xét nghiệm khác.