Bóc Tách Động Mạch Chủ: Hiểu Rõ và Phòng Ngừa
Bóc tách động mạch chủ là một tình trạng nguy hiểm, xảy ra khi lớp áo trong của động mạch chủ bị rách, khiến máu tràn vào lớp áo giữa và lan dọc theo thành mạch. Bệnh có nguy cơ tử vong cao nếu không được can thiệp kịp thời. Theo thống kê, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 1-2% mỗi giờ sau khi khởi phát bóc tách nếu không được điều trị (Nguồn: Medscape). Do đó, việc xây dựng lối sống lành mạnh và kiểm soát huyết áp là rất quan trọng để phòng ngừa.
Bóc Tách Động Mạch Chủ Là Gì?
Động mạch chủ là mạch máu lớn nhất trong cơ thể, xuất phát từ tim và dẫn máu giàu oxy đi nuôi toàn bộ cơ thể. Nó đóng vai trò như một đường cao tốc chính, từ đó máu được phân phối đến các cơ quan và mô khác nhau. Thành động mạch chủ có cấu trúc phức tạp, gồm ba lớp:
- Lớp áo trong (intima): Lớp mỏng nhất, tiếp xúc trực tiếp với dòng máu.
- Lớp áo giữa (media): Lớp dày nhất, chứa các sợi cơ trơn và sợi đàn hồi, giúp động mạch co giãn.
- Lớp áo ngoài (adventitia): Lớp ngoài cùng, chứa các mạch máu nhỏ nuôi dưỡng thành động mạch và các dây thần kinh.
Bóc tách động mạch chủ xảy ra khi lớp áo trong bị rách, tạo điều kiện cho máu chảy vào giữa lớp áo trong và lớp áo giữa, gây tách các lớp này ra. Hậu quả là thành động mạch yếu đi, có thể dẫn đến vỡ động mạch hoặc cản trở dòng máu đến các cơ quan quan trọng.
Triệu Chứng Bóc Tách Động Mạch Chủ
Triệu chứng của bóc tách động mạch chủ rất đa dạng và có thể nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Điều này gây khó khăn cho việc chẩn đoán sớm. Các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào vị trí và mức độ bóc tách. Tuy nhiên, có một số triệu chứng thường gặp:
- Đau ngực hoặc đau lưng dữ dội: Đây là triệu chứng phổ biến nhất. Cơn đau thường xuất hiện đột ngột, dữ dội như dao đâm hoặc xé rách, và có thể lan ra cổ, vai, cánh tay hoặc bụng. Vị trí đau phụ thuộc vào vị trí bóc tách trên động mạch chủ.
- Vã mồ hôi: Do đau dữ dội, người bệnh có thể vã mồ hôi.
- Chóng mặt, ngất xỉu: Nếu bóc tách ảnh hưởng đến các mạch máu cung cấp máu cho não, người bệnh có thể bị chóng mặt hoặc ngất xỉu.
- Khó thở: Nếu bóc tách ảnh hưởng đến van động mạch chủ hoặc gây tràn dịch màng tim, người bệnh có thể bị khó thở.
- Yếu hoặc liệt một bên cơ thể: Nếu bóc tách làm giảm lưu lượng máu đến tủy sống hoặc não, người bệnh có thể bị yếu hoặc liệt một bên cơ thể, tương tự như đột quỵ.
- Mất mạch hoặc huyết áp khác nhau giữa hai tay: Nếu bóc tách ảnh hưởng đến các động mạch ở tay, có thể có sự khác biệt về mạch hoặc huyết áp giữa hai tay.
- Đau bụng: Nếu bóc tách ảnh hưởng đến động mạch chủ bụng, người bệnh có thể bị đau bụng.
Các triệu chứng khác bao gồm: xỉu, đột quỵ (liệt nửa người, liệt mặt, nói đớ), liệt hai chân, suy thận, nhồi máu ruột. Nguy hiểm nhất là vỡ phình động mạch chủ dẫn đến suy tim, tràn máu màng tim, chèn ép tim và tử vong.
Lưu ý: Nếu bạn hoặc người thân có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ bóc tách động mạch chủ, hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời.
Nguyên Nhân Bóc Tách Động Mạch Chủ
Bóc tách động mạch chủ có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, thường liên quan đến sự suy yếu của thành động mạch. Một số yếu tố nguy cơ và nguyên nhân chính bao gồm:
- Tăng huyết áp: Đây là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất. Huyết áp cao kéo dài gây áp lực lên thành động mạch, làm suy yếu và dễ bị rách.
- Xơ vữa động mạch: Mảng xơ vữa tích tụ trong thành động mạch làm giảm độ đàn hồi và tăng nguy cơ rách.
- Bệnh lý van động mạch chủ: Các bệnh lý như hẹp van động mạch chủ hoặc van động mạch chủ hai lá có thể gây tăng áp lực lên động mạch chủ.
- Bệnh lý di truyền: Một số bệnh lý di truyền ảnh hưởng đến cấu trúc của mô liên kết, làm suy yếu thành động mạch, ví dụ như hội chứng Marfan, hội chứng Ehlers-Danlos.
- Phình động mạch chủ: Động mạch chủ bị phình to có nguy cơ bị rách cao hơn.
- Chấn thương: Chấn thương mạnh vào ngực, ví dụ như tai nạn giao thông, có thể gây rách động mạch chủ.
- Mang thai: Phụ nữ mang thai có nguy cơ bóc tách động mạch chủ cao hơn, đặc biệt là trong giai đoạn cuối thai kỳ.
- Tiền sử gia đình: Nếu có người thân trong gia đình bị bóc tách động mạch chủ, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn.
Nguy cơ cao ở người lớn tuổi (60-70), nam giới, phụ nữ có thai, người có chấn thương hoặc phẫu thuật vùng ngực - bụng.
Tăng huyết áp là nguyên nhân phổ biến nhất, làm suy yếu thành mạch. Các yếu tố khác bao gồm bệnh lý mô liên kết, phình động mạch chủ, viêm nhiễm, xơ vữa động mạch.
Điều Trị Bóc Tách Động Mạch Chủ
Bóc tách động mạch chủ là một tình trạng cấp cứu y tế đòi hỏi phải được điều trị ngay lập tức. Mục tiêu điều trị là ngăn chặn sự tiến triển của bóc tách, giảm áp lực lên thành động mạch và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
Bóc tách động mạch chủ là tình trạng cấp cứu. Bệnh nhân cần được nhập viện và theo dõi tại khoa hồi sức cấp cứu.
Phương pháp điều trị phụ thuộc vào vị trí và mức độ bóc tách, cũng như tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Có hai phương pháp điều trị chính:
- Điều trị nội khoa:
- Sử dụng thuốc để giảm huyết áp và nhịp tim, giúp giảm áp lực lên thành động mạch và ngăn chặn sự tiến triển của bóc tách. Các thuốc thường được sử dụng bao gồm thuốc chẹn beta, thuốc ức chế men chuyển (ACEI) hoặc thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARB).
- Điều trị nội khoa thường được áp dụng cho các trường hợp bóc tách động mạch chủ type B (bóc tách ở động mạch chủ ngực xuống) không có biến chứng.
- Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật):
- Phẫu thuật được chỉ định trong các trường hợp bóc tách động mạch chủ type A (bóc tách ở động mạch chủ lên) hoặc bóc tách type B có biến chứng (ví dụ: vỡ động mạch, thiếu máu các cơ quan).
- Phẫu thuật bao gồm việc cắt bỏ đoạn động mạch chủ bị bóc tách và thay thế bằng một đoạn mạch nhân tạo.
- Trong một số trường hợp, có thể thực hiện can thiệp nội mạch ( đặt stent graft) để che phủ vị trí bóc tách và phục hồi dòng máu.
Điều trị nội khoa nhằm hạn chế bóc tách lan rộng và nguy cơ vỡ mạch máu bằng các thuốc giảm co bóp cơ tim, giảm nhịp tim và hạ huyết áp.
Phẫu thuật hoặc can thiệp nội mạch (đặt stent) được thực hiện để thay thế đoạn mạch tổn thương và duy trì chức năng dẫn máu.
Phòng Ngừa Bóc Tách Động Mạch Chủ
Mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ bóc tách động mạch chủ, nhưng có nhiều biện pháp có thể thực hiện để giảm thiểu nguy cơ này, đặc biệt là ở những người có yếu tố nguy cơ cao.
Các yếu tố không thay đổi được: tuổi tác, giới tính, bệnh lý mô liên kết bẩm sinh.
Các biện pháp phòng ngừa chủ động:
- Kiểm soát huyết áp: Đây là biện pháp quan trọng nhất. Duy trì huyết áp ở mức mục tiêu (thường là dưới 130/80 mmHg) bằng cách thay đổi lối sống (ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên, giảm cân) và sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
- Bỏ hút thuốc lá: Hút thuốc lá làm tổn thương thành động mạch và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.
- Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ tăng huyết áp và các bệnh lý tim mạch khác.
- Ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và hạn chế chất béo bão hòa, cholesterol và natri.
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục giúp kiểm soát huyết áp, cân nặng và cải thiện sức khỏe tim mạch.
- Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt quan trọng đối với những người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch hoặc có các yếu tố nguy cơ khác.
- Điều trị các bệnh lý tim mạch: Nếu bạn có các bệnh lý tim mạch như bệnh van tim, phình động mạch chủ, hãy tuân thủ điều trị của bác sĩ để kiểm soát bệnh và giảm nguy cơ biến chứng.
- Tránh các hoạt động gắng sức quá mức: Đặc biệt là đối với những người có bệnh lý tim mạch.
Lối sống lành mạnh: không hút thuốc lá, vận động thường xuyên, ăn uống giàu chất xơ.
- Kiểm soát huyết áp, đường huyết, mỡ máu.
- Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt ở người trung niên.
- Theo dõi và can thiệp sớm phình động mạch chủ nếu có.
Bóc tách động mạch chủ là bệnh lý nguy hiểm, cần được phát hiện và điều trị kịp thời. Lối sống lành mạnh và kiểm soát huyết áp là chìa khóa để phòng ngừa.
Nguồn: Bác sĩ nội trú Ngô Võ Ngọc Hương - Bệnh viện Nhân Dân 115
Thông tin tham khảo thêm: