Nhồi Máu Cơ Tim: Hiểu Rõ và Phòng Ngừa
Nhồi máu cơ tim (NMCT) là một bệnh lý tim mạch nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Nguyên nhân chính của NMCT thường là do xơ vữa động mạch vành, gây tắc nghẽn mạch máu và làm giảm lưu lượng máu đến nuôi cơ tim. Bệnh thường xuất hiện trong bối cảnh thiếu máu cơ tim cục bộ. Để ngăn ngừa NMCT, việc xây dựng một lối sống lành mạnh là vô cùng quan trọng. Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào liên quan đến tim mạch, hãy đến các trung tâm y tế để được thăm khám và tư vấn kịp thời.
Nhồi Máu Cơ Tim Là Gì?
Nhồi máu cơ tim (NMCT) là tình trạng hoại tử tế bào cơ tim xảy ra trong bối cảnh lâm sàng của bệnh thiếu máu cơ tim cục bộ do tắc nghẽn mạch vành. Theo định nghĩa, NMCT được xem là một 'tai biến mạch vành' và cần được xử trí khẩn cấp tại bệnh viện, tốt nhất là tại các đơn vị chăm sóc tích cực mạch vành (ICCU). (Theo khuyến cáo của ACC/AHA)
Chẩn đoán NMCT dựa trên sự tăng hoặc giảm của troponin (một chất chỉ điểm sinh học của tổn thương cơ tim) kết hợp với ít nhất một trong các tiêu chuẩn sau:
- Biểu hiện của thiếu máu cơ tim cục bộ: Các triệu chứng như đau thắt ngực, khó thở.
- Biến đổi ST-T trên điện tâm đồ (ECG): Các thay đổi trên điện tâm đồ cho thấy tình trạng thiếu máu cơ tim.
- Xuất hiện sóng Q bệnh lý trên điện tâm đồ: Sóng Q là dấu hiệu của hoại tử cơ tim cũ.
- Bằng chứng về hoại tử cơ tim: Thông qua các xét nghiệm hình ảnh hoặc sinh hóa.
- Huyết khối mạch vành qua chụp mạch vành: Phát hiện cục máu đông gây tắc nghẽn mạch vành.
Nguyên Nhân Gây Nhồi Máu Cơ Tim?
Nguyên nhân chủ yếu gây NMCT là do xơ vữa động mạch vành. Quá trình xơ vữa tiến triển dần theo thời gian, gây hẹp lòng mạch vành và cuối cùng dẫn đến tắc nghẽn hoàn toàn. Bệnh cảnh thường bắt đầu bằng các cơn đau thắt ngực không ổn định (ĐTNKOD) với tần suất, cường độ và thời gian tăng dần, cuối cùng dẫn đến NMCT.
Mặt khác, các mảng xơ vữa không ổn định có thể bị vỡ ra, dẫn đến hình thành huyết khối nhanh chóng và gây ra hội chứng vành cấp. Bệnh nhân có thể xuất hiện các cơn ĐTNKOD mới, có thể tiến triển thành NMCT. Trong một số ít trường hợp, NMCT có thể do co thắt mạch vành.
Các nguyên nhân ít gặp khác bao gồm:
- Xuất huyết dưới màng trong động mạch vành của mảng xơ vữa.
- Nghẽn mạch vành do huyết khối: Thường gặp trong các bệnh như viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn hoặc hẹp van hai lá.
- Hẹp van động mạch chủ: Do bệnh tim do thấp khớp hoặc xơ vữa.
- Các bệnh tự miễn, dị dạng động mạch vành, hoặc chấn thương tim.
Ngoài ra, NMCT cũng có thể xuất hiện ở những người có tiền sử các bệnh lý sau:
- Bệnh cao huyết áp.
- Nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp hoàn toàn.
- Các bệnh van tim hoặc bệnh cơ tim.
- Bệnh tiểu đường.
- Bệnh tăng hồng cầu.
Các yếu tố thuận lợi thúc đẩy cơn NMCT có thể không rõ ràng. Cơn NMCT có thể xảy ra trong các tình huống sau:
- Khi đang nghỉ ngơi hoặc ngủ.
- Sau khi tăng đột ngột hoạt động thể lực.
- Khi hoạt động ngoài trời lạnh.
- Sau một căng thẳng tâm lý hoặc bệnh nặng.
NMCT nặng có thể gây sốc tim, một tình trạng khẩn cấp đe dọa tính mạng do cơ thể bị thiếu máu nuôi nghiêm trọng.
Các Triệu Chứng Của Nhồi Máu Cơ Tim
- Đau ngực: Là triệu chứng thường gặp nhất, bệnh nhân có cảm giác đau nhói ở vùng trước tim, có thể lan ra sau lưng. Đôi khi, bệnh nhân cảm thấy nặng ngực như có một lực bóp chặt quanh ngực. Cơn đau có thể lan lên vai, cổ, hàm, hoặc dọc theo cánh tay, đặc biệt là tay trái. Mức độ đau có thể từ nhẹ đến nặng.
- Các triệu chứng khác: Lo lắng, ho, mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn, nôn, hồi hộp, khó thở, đổ mồ hôi.
- Cảm giác đau có thể bị nhầm lẫn: Một số bệnh nhân có thể chỉ cảm thấy khó tiêu hoặc đau thượng vị, dễ bị nhầm lẫn với đau dạ dày.
- Triệu chứng không điển hình: Ở người lớn tuổi, bệnh nhân tiểu đường, hoặc phụ nữ, có thể chỉ có đau ngực nhẹ hoặc không đau, hoặc có các triệu chứng không thường gặp như khó thở, mệt mỏi.
- Nhồi máu cơ tim thầm lặng: Là cơn NMCT không có triệu chứng báo trước.
- Huyết áp: Có thể tăng cao do tăng tiết catecholamine, hoặc giảm thấp trong trường hợp suy tim nặng hoặc sốc tim.
- Mạch: Có thể chậm hoặc nhanh.
- Tiếng tim: T1, T2 thường nhỏ, có thể có T3, T4, âm thổi cuối tâm thu ngắn.
- Tĩnh mạch cổ nổi: Có thể thấy nếu NMCT thất phải.
- Nhiệt độ: Thường tăng.
- Rale phổi: Có thể có rale ẩm ở đáy phổi.
Phân Loại Nhồi Máu Cơ Tim
NMCT được chia thành 5 loại dựa trên nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh:
- Loại 1: Nhồi máu cơ tim nguyên phát: Do mảng xơ vữa gây hình thành cục máu đông trong lòng mạch vành, làm giảm tưới máu và gây hoại tử cơ tim.
- Loại 2: Nhồi máu cơ tim thứ phát: Tổn thương hoại tử cơ tim do các bệnh lý khác ngoài bệnh mạch vành gây mất cân bằng cung và cầu oxy của cơ tim.
- Loại 3: Nhồi máu cơ tim gây tử vong: Trường hợp đột tử nghi do thiếu máu cục bộ cơ tim và có dấu hiệu thiếu máu cục bộ mới hoặc block nhánh trái mới, nhưng bệnh nhân tử vong trước khi có kết quả xét nghiệm men tim.
- Loại 4a: Nhồi máu cơ tim do can thiệp động mạch vành qua da (PCI).
- Loại 4b: Nhồi máu cơ tim do huyết khối trong stent.
- Loại 5: Nhồi máu cơ tim do mổ bắc cầu mạch vành.
Điều Trị Nhồi Máu Cơ Tim
Khi NMCT xảy ra, các động mạch vành ngừng cung cấp máu đến nuôi cơ tim, các mô cơ tim bị thiếu oxy dẫn đến tổn thương, hoại tử và ngừng hoạt động. Mục tiêu của điều trị là tái thông mạch vành càng sớm càng tốt để cứu sống các tế bào cơ tim.
Các loại thuốc thường được sử dụng trong điều trị NMCT bao gồm:
- Nhóm thuốc kháng kết tập tiểu cầu (aspirin, clopidogrel, ticagrelor…): Ngăn chặn sự kết dính của tiểu cầu, ngăn ngừa hình thành huyết khối trong động mạch vành. Aspirin thường được sử dụng ở dạng viên 81mg. Clopidogrel được sử dụng thay thế aspirin khi bệnh nhân bị dị ứng hoặc có tiền sử viêm loét dạ dày - tá tràng.
- Nhóm thuốc chống đông máu (heparin): Dùng đường tiêm truyền tĩnh mạch, có tác dụng làm loãng máu, ngăn chặn quá trình đông máu và hình thành huyết khối.
- Nhóm thuốc nitrat (glyceryl trinitrat, isosorbid dinitrat, isosorbid mononitrat): Giúp giãn mạch, tăng lưu lượng máu qua động mạch vành, cung cấp đủ máu và oxy cho cơ tim.
- Nhóm thuốc chẹn beta (atenolol, propanolol, bisoprolol…): Làm chậm nhịp tim, thư giãn cơ tim, giảm gánh nặng cho tim và giảm triệu chứng đau ngực.
- Nhóm thuốc ức chế men chuyển (captopril, enalapril…): Giúp giãn mạch, tăng cường lưu thông máu.
- Nhóm thuốc statin (lovastatin, simvastatin, atorvastatin…): Ngăn chặn xơ vữa động mạch vành.
- Nhóm thuốc giảm đau opioid: Giảm đau và giảm nhu cầu tiêu thụ oxy của cơ tim.
Ngoài ra, các biện pháp can thiệp mạch vành như nong mạch và đặt stent cũng có thể được sử dụng để tái thông mạch vành bị tắc nghẽn.
Phòng Ngừa Nhồi Máu Cơ Tim
NMCT có thể được ngăn ngừa hiệu quả bằng cách duy trì một lối sống lành mạnh:
- Không hút thuốc lá: Hút thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu của bệnh tim mạch.
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều trái cây, rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế mỡ động vật, đồ ăn chế biến sẵn.
- Tập thể dục thường xuyên: Ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần.
- Kiểm tra và điều trị các vấn đề sức khỏe và tâm lý: Như trầm cảm, loét dạ dày tá tràng.
- Hạn chế uống rượu bia và các chất kích thích.
- Duy trì cân nặng lý tưởng: Ăn kiêng để chống béo phì, ăn nhiều rau quả, hạn chế mỡ động vật.
- Kiểm soát tốt huyết áp, đường huyết và mỡ máu.
Thông tin trong bài viết chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho lời khuyên của chuyên gia y tế.
Nguồn tham khảo: Bác sĩ chuyên khoa hai Nguyễn Hữu Ngọc - Bệnh viện Chợ Rẫy