Tiểu Đường và Nguy Cơ Tim Mạch: Những Thực Phẩm Cần Tránh
Khi bị tiểu đường, động mạch của bạn rất dễ bị xơ cứng và tắc nghẽn, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và đột quỵ. Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), người bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao gấp 2-4 lần so với người không mắc bệnh. Để giảm thiểu nguy cơ này, bạn cần đặc biệt chú ý đến chế độ ăn uống và tránh những thực phẩm chứa nhiều chất sau:
- Chất béo bão hòa:
- Nguồn gốc: Các sản phẩm từ sữa nguyên kem, thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn), xúc xích, thịt xông khói… Theo khuyến cáo của AHA, người bệnh tiểu đường không nên tiêu thụ quá 5-6% tổng lượng calo hàng ngày từ chất béo bão hòa.
- Tác hại: Làm tăng cholesterol xấu (LDL), gây xơ vữa động mạch.
- Chất béo chuyển hóa (Trans fat):
- Nguồn gốc: Đồ ăn nhanh, đồ chiên rán, đồ nướng công nghiệp, shortening, bơ thực vật.
- Tác hại: Làm tăng cholesterol xấu (LDL) và giảm cholesterol tốt (HDL), tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Nên tránh hoàn toàn chất béo chuyển hóa.
- Cholesterol:
- Nguồn gốc: Sữa béo, thịt đỏ, lòng đỏ trứng, hải sản có vỏ (tôm, cua, sò), nội tạng động vật (gan, tim, cật…).
- Khuyến cáo: Theo AHA, người bệnh tiểu đường nên hạn chế lượng cholesterol nạp vào dưới 300mg mỗi ngày.
- Lưu ý: Nên ưu tiên các nguồn protein nạc như thịt gà không da, cá, đậu phụ.
- Muối natri:
- Khuyến cáo: Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA) khuyến cáo người bệnh tiểu đường nên giới hạn lượng natri dưới 2300mg mỗi ngày.
- Nguồn gốc: Muối ăn, thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp, nước tương, mắm…
- Tác hại: Gây tăng huyết áp, tăng nguy cơ bệnh tim mạch và đột quỵ.
Lập Kế Hoạch Dinh Dưỡng Cho Người Tiểu Đường
Để kiểm soát đường huyết và giảm nguy cơ biến chứng tim mạch, người bệnh tiểu đường cần có kế hoạch dinh dưỡng cụ thể và tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Một kế hoạch dinh dưỡng tốt cần bao gồm:
- Tính toán lượng tinh bột (carbohydrate):
- Lý do: Tinh bột chuyển hóa thành đường glucose, ảnh hưởng trực tiếp đến đường huyết.
- Nguyên tắc: Phối hợp thời gian và lượng tinh bột nạp vào, đặc biệt nếu đang dùng thuốc hoặc insulin. Sử dụng phương pháp đếm carb (carb counting) để kiểm soát lượng tinh bột trong mỗi bữa ăn.
- Hướng dẫn: Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng sẽ hướng dẫn cách đo khẩu phần ăn, đọc nhãn thực phẩm và tính toán lượng carb.
- Lên danh sách thực phẩm được phép ăn:
- Phân loại: Chia thực phẩm thành các nhóm theo thành phần dinh dưỡng (tinh bột, đạm, béo, rau củ, trái cây).
- "Lựa chọn" (exchanges): Mỗi phần ăn trong một nhóm được gọi là một "lựa chọn". Các "lựa chọn" trong cùng một nhóm có lượng carb, đạm, béo và calo tương đương nhau, do đó có tác động tương tự đến đường huyết. Ví dụ, 1/2 quả bắp ngô có thể thay thế cho 1/3 chén cơm.
- Mục đích: Giúp người bệnh dễ dàng lựa chọn và thay thế thực phẩm trong chế độ ăn.
- Chỉ số đường huyết (Glycemic Index - GI):
- Khái niệm: Chỉ số GI cho biết tốc độ làm tăng đường huyết của một loại thực phẩm so với đường glucose tinh khiết (GI = 100).
- Phân loại:
- GI cao: > 70
- GI trung bình: 56-69
- GI thấp: < 55
- Nguyên tắc: Ưu tiên thực phẩm có GI thấp và trung bình để kiểm soát đường huyết tốt hơn.
- Lưu ý: Không phải thực phẩm nào có GI thấp cũng tốt cho sức khỏe. Ví dụ, các loại thực phẩm giàu chất béo có xu hướng có GI thấp nhưng lại không tốt cho tim mạch.
- Ví dụ:
- Carb phức hợp (gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám) có GI thấp hơn carb đơn giản (bánh mì trắng, gạo trắng).
- Thực phẩm chế biến sẵn thường có GI cao hơn thực phẩm tươi.
Thực Đơn Mẫu Cho Người Tiểu Đường (1200-1600 calo)
Thực đơn hàng ngày cần phù hợp với thể trạng, mức độ hoạt động thể chất và tình trạng bệnh của mỗi người. Dưới đây là một ví dụ thực đơn cho người bệnh tiểu đường cần từ 1200-1600 calo mỗi ngày:
- Bữa sáng:
- Lựa chọn 1: 1 lát bánh mì nguyên cám nướng + 1 quả trứng luộc + 1/2 quả bơ.
- Lựa chọn 2: 1 bát yến mạch (40g) nấu với sữa không đường + 1/2 quả chuối.
- Bữa trưa:
- Lựa chọn 1: Salad gà (100g ức gà xé phay trộn với rau xà lách, cà chua, dưa chuột) + 1 lát bánh mì đen.
- Lựa chọn 2: 1 bát bún gạo lứt (150g) với thịt bò xào (80g) và rau cải.
- Bữa tối:
- Lựa chọn 1: Cá hồi áp chảo (120g) + bông cải xanh luộc (100g) + 1/2 chén cơm gạo lứt.
- Lựa chọn 2: Đậu phụ sốt cà chua (150g đậu phụ) + rau muống luộc (100g) + 1/2 chén cơm gạo lứt.
- Bữa ăn nhẹ (2-3 bữa/ngày):
- 1 hộp sữa chua không đường (100g).
- 1 nắm hạt hạnh nhân (30g).
- 1 quả táo nhỏ.
Lưu ý quan trọng:
- Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có kế hoạch ăn uống phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của bạn.
- Uống đủ nước (2-3 lít mỗi ngày).
- Tập thể dục thường xuyên (ít nhất 30 phút mỗi ngày).
- Kiểm tra đường huyết thường xuyên và tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ.