Rối Loạn Lipid Máu và Các Biến Chứng Nguy Hiểm
Cholesterol không phải là một chất xấu hoàn toàn. Thực tế, cơ thể chúng ta cần cholesterol để tổng hợp các hormone quan trọng, vitamin D và các dịch tiêu hóa giúp cơ thể hấp thụ chất dinh dưỡng. Cholesterol cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì môi trường cho các cơ quan hoạt động trơn tru. Tuy nhiên, khi nồng độ cholesterol trong máu quá cao, nó lại trở thành một yếu tố nguy cơ gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm.
Vì thế, việc hiểu biết về rối loạn lipid máu và các biến chứng của nó là vô cùng quan trọng. Nó giúp chúng ta sớm có các biện pháp điều chỉnh nồng độ mỡ máu, phòng tránh bệnh tật, đảm bảo chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ.
Ảnh: Xơ vữa động mạch là hậu quả của mỡ máu cao
Các Biến Chứng Rối Loạn Lipid Máu Trên Các Hệ Cơ Quan
Rối loạn lipid máu có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng trên nhiều hệ cơ quan khác nhau trong cơ thể. Dưới đây là một số biến chứng thường gặp:
1. Hệ Tim Mạch
- Xơ vữa động mạch: Khi nồng độ cholesterol trong máu quá cao, cholesterol sẽ lắng đọng và hình thành các mảng xơ vữa trên thành động mạch. Hậu quả là làm tắc nghẽn sự lưu thông máu trong lòng mạch, đồng thời làm cho thành mạch trở nên xơ cứng và kém đàn hồi hơn. Tình trạng này được gọi là xơ vữa động mạch. Đây là một trong những biểu hiện thường gặp nhất và cũng là biến chứng đáng lo ngại nhất của tình trạng tăng lipoprotein máu. Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), xơ vữa động mạch là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh tim mạch, bao gồm bệnh mạch vành, đột quỵ và bệnh động mạch ngoại biên [^1].
- Biểu hiện:
- Động mạch vành: Nếu động mạch vành (động mạch nuôi tim) bị tổn thương, có thể gây ra nhồi máu cơ tim. Người bệnh thường đột ngột đau ngực dữ dội, vã mồ hôi, khó thở và cần phải nhập viện cấp cứu. Trong trường hợp bệnh mạch vành tiến triển chậm, bệnh nhân thường cảm thấy giảm khả năng gắng sức một cách đáng kể, đi lại hoặc leo cầu thang thường bị nặng ngực và phải ngồi nghỉ mới giảm được. Theo thống kê của Viện Tim mạch Việt Nam, bệnh mạch vành là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh lý tim mạch [^2].
- Động mạch não: Nếu động mạch não bị tắc hẹp do xơ vữa, có thể gây ra nhồi máu não (đột quỵ). Người bệnh có thể nhập viện trong tình trạng đột ngột nói đớ, yếu liệt tay chân. Nếu được đưa đến bệnh viện và tái thông dòng máu kịp thời, vùng nhu mô não bị tổn thương có thể được hạn chế và bệnh nhân có thể hồi phục một phần chức năng. Tuy nhiên, nếu để muộn hoặc vùng nhồi máu não quá lớn, di chứng để lại có thể rất nặng nề, người bệnh có thể bị liệt giường, mọi sinh hoạt phải phụ thuộc vào người khác, suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống. Theo Tổ chức Đột quỵ Thế giới (WSO), cứ 6 người trên thế giới thì có 1 người bị đột quỵ trong cuộc đời [^3].
- Động mạch ngoại biên: Mảng bám do xơ vữa cũng có thể làm hạn chế dòng máu đến các động mạch cung cấp máu cho các cơ quan ở xa như chân, bàn chân. Đây là cơ sở của bệnh động mạch ngoại biên. Ban đầu, người bệnh có thể có triệu chứng đi khập khiễng, đau cách hồi (đau khi đi lại và giảm khi nghỉ ngơi), phải ngồi nghỉ lại mới tiếp tục di chuyển được. Sau đó, khoảng đường đi được sẽ ngắn lại dần, bàn chân sờ thấy lạnh, giảm cảm giác, bắt mạch không thấy. Trong trường hợp nặng hơn, có thể dẫn đến hoại tử do thiếu máu nuôi và đôi khi phải đoạn chi. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), bệnh động mạch ngoại biên ảnh hưởng đến khoảng 6.5 triệu người Mỹ trên 40 tuổi [^4].
2. Hệ Nội Tiết
- Ảnh hưởng đến hormone: Một số tuyến nội tiết trong cơ thể sử dụng cholesterol để sản xuất ra các hormone như estrogen, testosterone và cortisol. Vì vậy, nồng độ hormone trong máu cũng có mối tương tác với nồng độ cholesterol.
- Ví dụ:
- Estrogen cao (chu kỳ kinh nguyệt): Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi nồng độ estrogen tăng cao trong chu kỳ kinh nguyệt của người phụ nữ, nồng độ cholesterol HDL (cholesterol tốt) cũng tăng lên, trong khi mức cholesterol LDL (cholesterol xấu) giảm xuống.
- Mãn kinh (estrogen giảm): Ngược lại, khi đến tuổi mãn kinh, nồng độ estrogen giảm và lượng lipid trong máu không được sử dụng sẽ tăng lên. Đây là một trong những lý do vì sao phụ nữ trung niên có nguy cơ mắc bệnh tim mạch tương tự như nam giới.
3. Hệ Thần Kinh
- Vai trò của cholesterol: Cholesterol là một thành phần thiết yếu của bộ não con người. Trên thực tế, não chứa khoảng 25% lượng cholesterol cung cấp cho toàn bộ cơ thể. Chất béo này rất cần thiết cho sự phát triển và bảo vệ các tế bào thần kinh, cho phép não bộ hoạt động và điều khiển các hoạt động sống.
- Tác hại khi cholesterol cao:
- Đột quỵ: Mặc dù cơ thể luôn cần một lượng cholesterol để não hoạt động tối ưu, nhưng khi có quá nhiều cholesterol lại có thể gây hại. Lượng cholesterol dư thừa tạo thành các mảng xơ vữa trong thành động mạch có thể dẫn đến đột quỵ do nhồi máu não, dẫn đến mất trí nhớ, giảm khả năng vận động, khó nuốt, khó nói và ảnh hưởng đến các chức năng khác.
- Alzheimer: Ngoài ra, nhiều nghiên cứu cũng đã cho thấy mối liên hệ giữa nồng độ cholesterol trong máu cao và sự suy giảm trí nhớ cũng như chức năng tinh thần. Nguyên nhân là vì khi cholesterol trong máu cao có thể đẩy nhanh quá trình hình thành các mảng beta-amyloid, một trong những yếu tố gây tổn thương não ở những người mắc bệnh Alzheimer. Theo Hiệp hội Alzheimer, có bằng chứng cho thấy việc duy trì mức cholesterol khỏe mạnh có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer ^5.
4. Hệ Tiêu Hóa
- Vai trò của cholesterol: Tại hệ tiêu hóa, cholesterol là nguyên liệu chính để gan sản xuất dịch mật - một loại dịch tiêu hóa giúp cơ thể phân hủy thức ăn và hấp thụ các chất dinh dưỡng qua thành ruột vào máu.
- Tác hại khi cholesterol cao:
- Sỏi mật: Tuy nhiên, khi có quá nhiều cholesterol trong dịch mật, phần cholesterol dư thừa sẽ kết tinh và hình thành các tinh thể. Lâu ngày, các tinh thể này sẽ tạo thành sỏi cứng trong túi mật hoặc đường mật trong gan. Hệ quả là gây tắc nghẽn, khiến người bệnh đau quặn từng cơn hoặc sốt cao do nhiễm trùng - nhiễm độc từ đường mật.
Kết Luận
Chính vì các biến chứng rối loạn lipid máu nghiêm trọng nêu trên, việc điều trị giảm lipid máu là vô cùng cần thiết. Chế độ ăn uống lành mạnh, ít chất béo bão hòa và cholesterol, kết hợp với thói quen tích cực rèn luyện cơ thể sẽ giúp mọi người phòng tránh các bệnh lý tim mạch cũng như những hậu quả xấu do tăng lipid máu gây ra. Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ để có một kế hoạch điều trị và phòng ngừa phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Nguồn tham khảo:
[^1]: American Heart Association. (n.d.). What is Atherosclerosis? https://www.heart.org/en/health-topics/cholesterol/about-cholesterol/what-is-atherosclerosis [^2]: Viện Tim mạch Việt Nam. [^3]: World Stroke Organization. (n.d.). Stroke Statistics. https://www.world-stroke.org/what-is-stroke/stroke-statistics [^4]: Centers for Disease Control and Prevention. (2021, June 3). Peripheral Artery Disease (PAD). https://www.cdc.gov/heartdisease/PAD.htm