Bài viết cung cấp hướng dẫn chi tiết về chăm sóc bệnh nhân trước và sau can thiệp mạch vành trong trường hợp nhồi máu cơ tim cấp. Bao gồm chuẩn bị trước can thiệp, chăm sóc vết mổ, theo dõi sinh tồn, vận động, dùng thuốc, chế độ dinh dưỡng và lối sống lành mạnh để đảm bảo phục hồi tốt và giảm biến chứng.

Chăm sóc bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim cấp và can thiệp mạch vành

Nhồi máu cơ tim cấp là một tình trạng cấp cứu tim mạch nghiêm trọng, đòi hỏi sự can thiệp nhanh chóng và kịp thời. Nguyên tắc chủ yếu trong điều trị nhồi máu cơ tim cấp là tái lập dòng máu lưu thông trong đoạn động mạch vành bị tắc nghẽn càng sớm càng tốt. Việc này thường được thực hiện bằng cách can thiệp mạch vành (PCI) để loại bỏ cục máu đông gây tắc nghẽn. Tuy nhiên, quá trình hồi phục của bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim cấp không chỉ phụ thuộc vào việc tái thông mạch máu thành công mà còn phụ thuộc rất nhiều vào việc chăm sóc toàn diện trước và sau can thiệp mạch vành.

1. Chăm sóc bệnh nhân trước can thiệp mạch vành

Việc chăm sóc bệnh nhân trước khi can thiệp mạch vành đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa kết quả điều trị và cứu sống người bệnh. Quá trình này bao gồm các bước sau:

• Về phía nhân viên y tế:
  • Chuẩn bị hồ sơ bệnh án: Thu thập đầy đủ thông tin về tiền sử bệnh, các bệnh lý đi kèm, dị ứng thuốc và các yếu tố nguy cơ tim mạch của bệnh nhân.
  • Thực hiện các xét nghiệm cơ bản: Các xét nghiệm thường quy bao gồm điện tâm đồ (ECG), xét nghiệm máu (công thức máu, chức năng thận, men tim, đường huyết, điện giải đồ, đông máu cơ bản).
  • Vệ sinh vùng chọc mạch: Xác định vị trí chọc mạch (thường là động mạch quay ở cổ tay hoặc động mạch đùi ở bẹn) và sát trùng kỹ lưỡng vùng da xung quanh để giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Về phía bệnh nhân và người thân:
  • Chuẩn bị tinh thần: Giải thích rõ ràng về quy trình can thiệp mạch vành, các rủi ro và lợi ích có thể xảy ra. Động viên và trấn an bệnh nhân để giảm căng thẳng và lo lắng. Sự hợp tác và tinh thần lạc quan của bệnh nhân đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị.

2. Chăm sóc bệnh nhân sau can thiệp mạch vành

Việc chăm sóc bệnh nhân sau can thiệp mạch vành cũng quan trọng không kém so với giai đoạn trước can thiệp. Mục tiêu là đảm bảo bệnh nhân hồi phục tốt, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Quá trình này bao gồm:

• Về phía đội ngũ y tế:
  • Theo dõi sát các chỉ số sinh tồn: Nhịp tim, huyết áp, nhiệt độ, nhịp thở và độ bão hòa oxy cần được theo dõi liên tục để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.
  • Chăm sóc vết mổ: Vết mổ cần được giữ sạch và khô ráo. Thay băng thường xuyên và theo dõi các dấu hiệu nhiễm trùng (sưng, nóng, đỏ, đau, chảy dịch).
  • Đánh giá tình trạng ý thức: Theo dõi mức độ tỉnh táo, khả năng định hướng và các dấu hiệu thần kinh khác.
  • Thực hiện xét nghiệm máu định kỳ: Kiểm tra lại các chỉ số men tim, chức năng thận, điện giải đồ và các chỉ số khác để đánh giá hiệu quả điều trị và phát hiện sớm các biến chứng.
  • Đánh giá nguy cơ biến chứng: Theo dõi các dấu hiệu của các biến chứng có thể xảy ra như chảy máu, tụ máu, tắc mạch, rối loạn nhịp tim, suy tim và sốc tim.
  • Chỉ định các xét nghiệm chuyên sâu khi cần thiết: Siêu âm tim và chụp CT ngực có thể được chỉ định nếu nghi ngờ có biến chứng.
• Về phía bệnh nhân và người nhà:
  • Chăm sóc vết thương:
    • Rửa vết thương ít nhất 1 lần/ngày bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ (ví dụ: betadine).
    • Giữ vết thương khô ráo.
    • Không bôi bất kỳ loại thuốc hoặc dung dịch nào lên vết thương khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
    • Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát để máu lưu thông tốt hơn.
  • Tránh các yếu tố nguy cơ:
    • Tuyệt đối không hút thuốc lá (chủ động và thụ động). Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ tái tắc nghẽn mạch vành và các biến chứng tim mạch khác.
  • Vận động và nghỉ ngơi hợp lý:
    • Nghỉ ngơi hoàn toàn trong vòng 1 tuần sau can thiệp mạch vành.
    • Sau 1 tuần, bắt đầu tập thể dục nhẹ nhàng và tăng dần mức độ theo khả năng của bản thân. Các bài tập phù hợp bao gồm đi bộ, đạp xe, bơi lội và yoga. * Uống thuốc đầy đủ và đúng theo chỉ định của bác sĩ. * Tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ.

3. Những điều cần lưu ý

3.1. Vận động sau can thiệp mạch vành

Sau can thiệp mạch vành, bệnh nhân cần tuân thủ các hướng dẫn về vận động để đảm bảo quá trình hồi phục diễn ra thuận lợi và tránh các biến chứng. Các khuyến cáo cụ thể phụ thuộc vào vị trí can thiệp mạch vành:

• Can thiệp mạch vành qua động mạch đùi:
  • Thận trọng khi vận động: Tránh các hoạt động gây áp lực lên vùng đùi, đặc biệt là trong những ngày đầu sau can thiệp.
  • Tránh nâng vật nặng: Không nâng, đẩy hoặc kéo vật nặng trong 5-7 ngày đầu sau thủ thuật.
  • Leo cầu thang: Có thể leo cầu thang khi cần thiết, nhưng cần đi chậm hơn bình thường và tránh căng cơ đùi.
  • Đại tiện: Tránh rặn mạnh khi đại tiện trong 3-4 ngày đầu sau can thiệp.
  • Tăng dần mức độ hoạt động: Sau 1 tuần, người bệnh nên tăng dần mức độ hoạt động cho đến khi có thể hoạt động bình thường.* Can thiệp mạch vành qua động mạch quay:
  • Hạn chế sử dụng tay: Không sử dụng cổ tay có vết thương để nâng vật nặng trên 1kg trong ngày đầu tiên.
  • Tránh hoạt động gắng sức: Không tham gia bất kỳ hoạt động gắng sức nào trong 2 ngày đầu sau thủ thuật. * Tăng dần mức độ hoạt động: Nâng mức độ hoạt động một cách từ từ cho đến khi có thể hoạt động bình thường sau ngày can thiệp mạch vành. Thông thường, người bệnh có thể trở lại làm việc trong 1-2 tuần sau khi can thiệp mạch vành. Tuy nhiên, nếu vẫn còn cảm thấy mệt mỏi và yếu, nên nghỉ ngơi thêm và từng bước thích nghi với cuộc sống.

3.2. Lưu ý khi dùng thuốc

Sau can thiệp mạch vành, bệnh nhân cần tiếp tục dùng thuốc để dự phòng tái hẹp mạch vành và các biến chứng tim mạch khác. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm:

• Thuốc chống kết tập tiểu cầu kép (DAPT): Aspirin và clopidogrel (hoặc prasugrel hoặc ticagrelor) giúp ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông trong stent.* Statin: Giúp giảm cholesterol trong máu và ổn định mảng xơ vữa.* Thuốc ức chế men chuyển (ACEI) hoặc thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB): Giúp kiểm soát huyết áp và bảo vệ tim.* Thuốc chẹn beta: Giúp giảm nhịp tim và huyết áp. Người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt theo chỉ định của bác sĩ về liều lượng, thời gian dùng thuốc và không tự ý thay đổi hoặc ngừng thuốc khi chưa có ý kiến của bác sĩ. Trong quá trình sử dụng thuốc, cần lưu ý đến các dấu hiệu cảnh báo tác dụng phụ như xuất huyết dưới da, chảy máu cam, đau cơ, chóng mặt, buồn nôn, tiêu chảy,… và thông báo ngay cho bác sĩ điều trị nếu gặp phải các triệu chứng này. Đối với bệnh nhân có bệnh nền là đái tháo đường, cần trao đổi với bác sĩ để được điều chỉnh thuốc điều trị đái tháo đường trong 1-2 ngày sau can thiệp mạch vành, vì đường huyết có thể thay đổi thất thường sau thủ thuật.

3.3. Lưu ý về chế độ dinh dưỡng và lối sống

Một lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tim mạch và ngăn ngừa các biến chứng sau can thiệp mạch vành. Các khuyến cáo về chế độ dinh dưỡng và lối sống bao gồm:

• Uống đủ nước: Uống 2 lít nước mỗi ngày để duy trì đủ lượng nước trong cơ thể.* Tham gia chương trình phục hồi chức năng tim mạch: Chương trình này cung cấp các bài tập thể dục, tư vấn dinh dưỡng và hỗ trợ tâm lý để giúp bệnh nhân hồi phục sức khỏe và cải thiện chất lượng cuộc sống.* Bỏ thuốc lá: Hút thuốc lá là một yếu tố nguy cơ chính gây ra các bệnh tim mạch. Bỏ thuốc lá giúp giảm nguy cơ tái hẹp mạch vành, nhồi máu cơ tim và đột quỵ.* Tập thể dục đều đặn: Tập thể dục vừa sức giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, giảm cân, kiểm soát đường huyết và cholesterol. Nên tập các bài tập aerobic như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, đạp xe ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần.* Ăn uống lành mạnh:
  • Ăn nhiều trái cây, rau quả và ngũ cốc thô: Các loại thực phẩm này cung cấp nhiều vitamin, khoáng chất và chất xơ, giúp bảo vệ tim mạch. * Hạn chế sử dụng các loại rau có màu xanh đậm (cải bó xôi, cần tây, măng tây, dưa chuột): Các loại rau này có chứa nhiều vitamin K, có thể làm giảm tác dụng của thuốc chống đông. * Giảm lượng muối và mỡ hàng ngày: Ăn quá nhiều muối và mỡ làm tăng huyết áp và cholesterol, gây hại cho tim mạch. * Ăn cá thường xuyên: Cá có chứa nhiều omega-3, rất tốt cho tim mạch và giúp ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông. Nên ăn tối thiểu 3 bữa cá mỗi tuần.* Sinh hoạt, thư giãn điều độ: Tránh căng thẳng, lo âu và hồi hộp. Tìm các hoạt động thư giãn phù hợp với sở thích và sức khỏe của bản thân.* Không ăn tối sau 18 giờ và không ăn quá no: Ăn quá no vào buổi tối có thể gây chèn ép cơ hoành, làm tăng nhịp tim.* Tuân thủ chế độ ăn của bệnh nhân đái tháo đường (nếu có): Kiểm soát tốt đường huyết giúp giảm nguy cơ biến chứng tim mạch.* Hạn chế sử dụng các chất kích thích: Rượu, bia có thể gây hại cho tim mạch. Nếu uống, nên hạn chế: không quá 1 ly/ngày đối với nữ và không quá 2 ly/ngày đối với nam. Đặc biệt, sau can thiệp mạch vành do nhồi máu cơ tim cấp, người bệnh nên khám sức khỏe định kỳ theo lời khuyên của bác sĩ để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.